Tayy-i mekan ve tayy-i zaman hakkında bilgi verir misiniz?

Bast-ı zaman, zamanın genişlemesidir. 

Buna dair 3. Lemada şöyle geçmiştir:

"Bekā âleminin birkaç dakikası, şu dünyanın binler senesini tazammun etmiştir. Hem şu hakîkate bina edilen, beyne’l-evliyâ(evliyalar arasında) kesretle(çoklukla) vukū‘ bulmuş olan bast-ı zaman (Hâşiye)hâdiseleridir. Bazı evliyâ bir dakikada, bir günlük işi görmüş. Bazıları bir saatte, bir senelik vazîfesini yapmış. Bazıları bir dakikada, bir hatme-i Kur’âniyeyi okumuş olduklarını rivâyet edip ihbâr ediyorlar. Böyle ehl-i hak ve sıdk, bilerek kizbe(yalana) elbette tenezzül etmezler. Hem o derece hadsiz ve kesretli bir tevâtürle bast-ı zaman hakîkatini aynen müşâhede etmişler ki; aslâ medâr-ı şübhe olamaz. Şu bast-ı zamanın herkesçe musaddak olan bir nev‘i, rüyada görünüyor. Bazen bir dakikada insanın gördüğü rüyayı, geçirdiği ahvâli, konuştuğu sözleri, aldığı lezzetleri veya çektiği elemleri görmek için yakaza âleminde bir gün, belki günler lâzımdır.

Hâşiye: قَالَ قَٓاِئلٌ مِنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا اَوْ بَعْضَ يَوْمٍ âyeti ile وَلَبِثُوا ف۪ي كَهْفِهِمْثَلٰثَ مِائَةٍ سِن۪ينَ وَازْدَادُوا تِسْعًاâyeti, tayy-ı zamanı gösterdiği gibi, وَ اِنَّ يَوْمًا عِنْدَ رَبِّكَ كَاَلْفِ سَنَةٍ مِمَّاتَعُدُّونَ âyeti de bast-ı zamanı gösterir."(3. Lema)

Tayy-i zaman, zamanın daralması veya dürülmesidir. Ashab-ı Kehfin yaşadığı budur. Çünki onlar 300 veya 309 sene kaldıkları halde kısa bir uyku gibi geçtiği için bir gün kaldıklarını zan ettiler.

Tayy-i mekan ise, mekanın dürülmesi veya kısalmasıdır. Uzun bir yolu kısa bir zamanda geçmek ve kat etmmeye denir. Peygamberimizin İsra ve miraç mucizeleri de buna işaret eder. Ayrıca bazı veli zatların bunu yaşadıklarına dair çok rivayetler vardır. Somuncu babanın Bursa ulucamiinde 3 kapıda gözükmesi de buna örnektir.

Yine Bast-ı zaman ve tayy-i mekana işaret eden Bediüzzaman hazretlerinin bir izahı şöyledir:

"İ'lem eyyühe'l-aziz! Denizlerde vukua gelen med ve cezir gibi, evliya arasında da bast-ı zaman, tayy-ı mekan meselesi şöhret bulmuştur. Ezcümle: Kitab-ı Yuvakit'in rivayetine göre, İmam-ı şa'rani bir günde iki buçuk defa kocaman Fütuhat-ı Mekkiye namındaki büyük mecmuayı mütalaa etmiştir. Bu gibi vukuat istiğrabla inkar edilmesin. Zira bu gibi garip meseleleri tasdike yaklaştıran misaller pek çoktur. Mesela, rüyada bir saat zarfında bir senenin geçtiğini ve pek çok işler görüldüğünü görüyorsun. Eğer o saatte o işlere bedel Kur'an okumuş olsaydın, birkaç hatim okumuş olurdun. Bu halet evliya için halet-i yakazada inkişaf eder. Zaman inbisat eder. Mesele ruhun dairesine yaklaşır. Ruh zaten zamanla mukayyed değildir. Ruhu cismaniyetine galip olan evliyanın işleri, fiilleri, sür'at-i ruh mizanıyla cereyan eder." (Mesnevi-i Nuriye)