Sınırlı mahlukatta sınırsız bir ilim nasıl gözükür? Mesela bir arıyı veya bir elmayı ele alırsak, bu varlıklarda Allah'ın sonsuz ilim ve iradesi nasıl gözüküyor? Yani sonsuz kudret ve ilim Allah'ın zatının gereği olan bahisten hariç sadece mahlukatta gözüken bu fiil ve sanatlarda nasıl sonsuz ilim, irade ve kudret gözlükür? Bu konuyu izah edebilir misiniz?

İlim, bir şeyi hakikatiyle idrâk etmek demektir. Allah’a nisbet edildiğinde ise ilim; Allah’ın subutî sıfatlarından biri olup, olmuşu, olanı, olacağı, gizliyi, açığı, kısacası her şeyi bilmesi demektir.”[2]

İlim Allah’ın bir sıfatı olması cihetiyle, onda bölünme parçalanma, az bilme çok bilme diye bir ayrım söz konusu olmaz. Allah’ın ilmi ezelîdir. Allah sonradan öğrenmek ve karar vermekten münezzeh ve berîdir.  Allah’ın ilim sıfatı, bütün bilgileri kuşatır ve içine alır. Allah olmuş, olacak ne varsa ezeli ilmi ile bilir. Dolayısıyla Allah her şeyi sonsuz ilmiyle bilir.

Mahlukat yani yaratılmış varlıklar, Rabbimizin isim ve sıfatlarına ayna olacak şekilde yaratılmışlardır. Hem de varlıkların meydana gelişi, tamamen Allah’ın sonsuz isim ve sıfatlarının tecellisiyle mümkün olmaktadır. Bu noktadan küçücük bir böceğin, bitkinin veya bir atomun kusursuz bir şekilde yaratılması için sonsuz bir ilim ve kudret gerekmektedir. Zira her şeyi bilmeyen bir şeyi yaratamaz. Bir şeyi mükemmel, sanatlı, hikmetli ve kusursuz bir şekilde yaratan Allah’ın elbette her şeye şamil bir ilmi olması gerekir.

Zira küçücük bir varlık olan sinek, koca kâinatla irtibat halindedir. Hem o sineğin meydana gelebilmesi için hava, su, toprak, güneş, dünyamız ve galaksilerin uyumlu hareketleri gerekmektedir. Hem o sineğin vücudundaki bütün aza ve cihazların kaynakları, tezgâhları, kâinatın her tarafında dağınık olarak bulunmaktadır. Hem o sinek, hayatı cihetiyle koca kâinatın bir fihristi gibidir. Âlemde tecelli eden pek çok isim ve sıfatları, sinekte okumak ve görmek mümkündür. Yani o sinek, kâinata pek çok maddi ve manevi iplerle bağlı ve irtibatlıdır.

Bu noktadan her şeyi bilip hükmedemeyen bir zat, sineği meydana getiremez. Biz sinekte Allah’ın sonsuz ilminin ve diğer sıfatlarının eserlerini, nakışlarını ve imzasını görürüz. Yani sineğe bakan der ki; bu sineği yaratan zat, ancak kâinatı yaratan ve her şeyi kuşatan bir ilme sahip olan zat olabilir. Yoksa bu mükemmel canlı meydana gelemez. Çünkü o sineğin meydana gelebilmesi için gerekli olan ilim, irade, kudret ve diğer sıfatlar, kâinatı yaratan zattaki sıfatlar olmalıdır.

Özetle, biz her bir varlıkta Allah’ın sonsuz ilminin eserlerini ve nakışlarını görürüz. O varlık kabiliyeti nispetince Allah’ın o mutlak ve sonsuz ismine aynadarlık eder. Aksi halde bir bardağa Atlas Okyanusu’nu doldurmak gerekir ki mümkün değildir. Ancak kapasitesi kadar alabilir. İşte varlıklarda Allah’ın her şeyi ihata edip kuşatan, sonsuz isim ve sıfatlarına, kendi istidatları nispetince aynadarlık edebilirler.

Ayrıca aşağıdaki linkleri de inceleyebilirsiniz;

https://risale.online/soru-cevap/dunyayi-ve-yildizlari-cevirmeye-gucu-yeten-butun-kainati-da-yaratandir

https://risale.online/soru-cevap/sonsuz-kudret-sonsuz-ilim

[1] Ragıb el- İsfahani, “ilim” Müfredat (Kur’an kavramları sözlüğü), 5. Baskı, (İstanbul: Pınar Yayınları, 2018), 1024.

[2] Fikret Karaman v.dğr., “İlim”, Dini Kavramlar Sözlüğü (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006), 310-311.