Sekizinci Lema’da geçen şu cümleleri izah eder misiniz?

"İkinci Nokta: Ehl-i tarîkat ve hakîkatçe müttefekun aleyh bir esas vardır ki, tarîk-i hakda sülûk eden bir insan, nefs-i emmâresinin enâniyetini ve serkeşliğini kırmak için lâzım gelir ki, nazarını nefsinden kaldırıp şeyhine hasr-ı nazar ede ede, tâ fenâfişşeyh hükmüne gelir. “Ben” dediği vakit, şeyhinin hissiyâtıyla konuşur ve hâkezâ… Tâ fenâfirresûl, fenâfillâha kadar gider.

Tarikat ve hakikat ehli tarafından kabul edilen ortak bir esas şöyledir: Tarikat dairesine girerek hak yolunu takip eden bir insanın, her daim kötülüğü emreden nefsinin gurur ve kibrini, sadece kendini beğenip kendine güvenmesini ve İlâhî emirlere karşı itaatsizlik damarını kırmak için yapması gereken şey; kendisini düşünüp yalnızca kendi yaptıklarına odaklanmayı bırakıp daima şeyhine nazar edip bakması, esasıdır. Tarikatta bu makam, fenâfişşeyh yani şeyhinde fena[1] bulma makamı olarak tanımlanır.

Fenâfişşeyh makamı; müridin şeyhinde fani olması demektir. Yani bir dervişin benliğini, Hakk’ın tecellî makamı olarak gördüğü şeyhinin varlığında yok etmesi, şahsî irâde ve arzularını yok edip yerine onun irâde ve arzularını koyması demektir. Müridin kendi irade ve arzularının yerine şeyhinin irade ve arzusunu koyması ve kendisini unutup yalnız şeyhini düşünmesi makamıdır. Bu makamda mürid, nereye baksa hep onu görür, daima onun huzurunda bulunduğu hissiyle ahlakını düzeltip güzelleştirir. “Ben böyle istiyorum” dediği vakit, “Benim şeyhim böyle istiyor” diyerek şeyhinin duygularıyla konuşabilir bir hale gelir. Gerek fenâfişşeyh gerekse fenâfirresûl makamları, kişinin fenâfillâh makamına erişebilmesi için bir vesile olup asıl gaye değildir.

Mürid fenâfişşeyh makamını geçtikten sonra fenâfirresûl[2] makamına çıkmakta ve nihayette fena mertebelerinin son ve zirve noktası olan fenâfillâh[3] makamına yükselerek manevi yolculuğunu tamamlamaktadır.

Meselâ, nasıl ki gâyet fedâkâr ve sâdık bir hizmetkâr ve bir yâver, efendisinin hissiyâtıyla konuşur. Güya kendisi kendisinin efendisidir ve padişahıdır gibi konuşur. “Ben böyle istiyorum” der. Yani “Benim seyyidim, üstâdım, sultanım böyle istiyor.” Çünki kendini unutmuş, yalnız onu düşünür, “Böyle emrediyor” der."[4]

Nasıl ki büyük bir sultanın hizmetini gören fedakâr ve sadık bir yardımcısı, efendisi olan sultanında öyle fani olmuştur ki, artık kendisini unutmuş âdeta efendisi olmuştur. Öyle ki konuştuğu zaman kendisi değil efendisi konuşuyor gibidir. Kendi kendisinin efendisi olmuş gibi hareket etmeye, efendisinin gözüyle görmeye, aklıyla düşünmeye, diliyle konuşmaya ve kalbiyle hissetmeye başlamıştır. Böyle bir durumda iken, “Ben böyle istiyorum” dediğinde, “Benim seyyidim, efendim, üstâdım, sultanım böyle istiyor ve böyle emrediyor” demek istemektedir. Çünkü kendisini tamamen unutmuş, efendisinde fani olmuştur.