"Havassının en genişi hayal olduğu halde, hayal, aklı ve aklın semerelerini ihata edemez." (Mesnevi-i Nuriye) Bu cümleyi izah eder misiniz?

İnsanın hislerinin en genişi hayaldir. İnsan bu vasıtasıyla bir anda çok uzak yerlere hayalen gidebildiği gibi çok büyük ve geniş şeyleri de tasavvur eder. Fakat hayal, bu kadar geniş olmasına karşın aklı ve aklın nasıl çaılştığını anlayamaz. Aklı kuşatamaz.

Ayrıca hayal ancak meydana gelmiş ve insanın gözüyle görmüş olduğu olgulardan yola çıkarak onlara diğerlerine benzer şeyleri düşünebilir.

Akıl ise sebeplerine riayet edildiği takdirde yapılma ve icad edilebilme imkanı olan bütün işleri bütün safhasıyla ve tekniğiyle bilir ve önceden tespit edebilir.

Yine akıl geçmişteki birçok bilgi birikiminden istifadeyle hayalin daha önce hiç tasavvur edemediği şeyleri bilir hatta onların vücuda çıkması için projeler ve planlar yapar.

Ama yine de akl ve hayali biribirinden tamamen ayrı tutmamak lazımdır. Bu ikisi beraber çalışır ve ortaya çıkan icadları birbirinin yardımıyla yaparlar.