11. Söz'de geçen hayatın mahiyeti ile alakalı sıralanan cümlelerden, "hem kainatdaki alemlerin bir mizanı, hem bu alemi kebrin bir listesi hem şu kainatın bir haritası hem şu kitabı ekberin bir fezlekesi " cümlelerinin yorumunu nasıl yapabiliriz?

Hem kainatdaki alemlerin bir mizanı: Hayat ile kainattaki alemler anlaşılır. Hayat onları taraan bir mizan bir tartı gibidir.

Hem bu alemi kebrin bir listesi: Şu alemde var olan herşeyin bir numunesi insanın hayatında vardır. Çünkü alemde tecelli eden ilahî isimler, insan ruhunda da tecelli ediyor. İnsan ve hayatı, şu alemin bir hulasası, bir fihristi gibidir.

Hem şu kainatın bir haritası:Yukarıdaki cümle ile aynı mana sayılabilir. Yukarıdaki cümlede kainat bir kitaba benzetilip hayat o kitabın fihristidir denmişti. Burada ise kainat bir ülkeye benzetilip hayat onun haritasıdır deniyor. Yani ikisinde de teşbih var. Aşağıdaki cümle de yukarıdaki gibidir.

Hem şu kitabı ekberin bir fezlekesi: Fezleke özet demektir. İnsan hayatı kainat kitabının bir özeti sayılabilir.

Son üç cümle aynı manaya gelse de bu şekilde yapılan farklı teşbihlerle ve yeni üslublarla aynı hakikati anlatmak, hakikatlerin ruhlarda daha sağlam surette nakşolması içindir. Lüzumsuz tekrar değildir...