"Vahiy gölgesizdir. İlham ise gölgelidir." bunu izah eder misiniz?

Bediüzzaman Hazretleri'nin ifadelerinin izahından evvel 'vahiy' ve 'ilham' hakkında kısa bir açıklama yapılması faydalı olacaktır. Şöyle ki;

Vahiy; Cenâb-ı Allah’ın peygamberleriyle vasıtalı ya da vasıtasız konuşmasıdır. Bu itibarla, vahyin manası geniştir. Vahyin vasıtası Cebrail (as)’dır. Allah'ın kelamını Hz. Peygamber’e (sav) Cebrail (as) getirirdi. Bazen görünür, bazen görünmeden kalbine üflerdi.

Cebrail (as)'ın vasıtalığı olmadan gelen vahiy ise, Miraç Gecesi’nde Allah u Teala'nın kelamını bizzat perdesiz işitmesidir. Bakara Sûresi’nin son iki âyeti böyle vahyedilmiştir.

İlham ise “Allah’ın, doğrudan veya melek aracılığıyla iyilik telkin eden bilgileri insanın kalbine ulaştırması” diye tanımlanabilir. İlham kavramı hadislerde de yer alır. Hz. Peygamber (sav) Husayn adındaki sahabeye öğrettiği duada, “Allah’ım! Bana gerçeği bulma yeteneğini ilham et” ifadesi mevcuttur.[1]

Şeytanın vesvese yoluyla kötü şeyleri telkin etmesine karşılık Allah’ın veya meleklerin hakka ve hayra yönelten bilgileri ilham yoluyla insanın kalbine ulaştırdığı konusunda İslâm âlimleri arasında hemen hemen görüş birliği vardır. Bu hususta en katı tavrı ortaya koyan Mu‘tezile âlimleri bile düşünme eylemine geçmesini sağlamak amacıyla Allah’ın insana bazı fikirleri ilham ettiğini, ayrıca O’nun başarıya ulaşmaları için müminlerin kalbine cesaret, yenik düşmeleri için kâfirlerin kalplerine de korku bıraktığını kabul ederler.[2]

Bu genel tanımlamalardan sonra Bediüzzaman Hazretleri’nin ifadelerine bakacak olursak; "Vahiy gölgesizdir, sâfîdir, havassa (seçkinlere) hastır. İlham ise gölgelidir, renkler karışır, umumîdir. Melaike ilhamları ve insan ilhamları ve hayvanat ilhamları gibi çeşit çeşit hem pek çok enva'larıyla (türleriyle) denizlerin katreleri (damlaları) kadar kelimat-ı Rabbaniyenin (İlâhî sözlerin) teksirine medar (çoğalmasına sebeb) bir zemin teşkil ediyor." [3]

Bediüzzaman Hazretleri; vahyin çoğunlukla melek vasıtasıyla, ‘Âlemlerin Rabbi ve bütün kâinatın yaratıcısı ünvânı’ ile seçkin ve özel kulları olan Peygamberlere mahsus bir konuşması olduğunu ve bu nedenle sâfî ve gölgesiz olarak iletildiğini söyler.

İlhamın ise; Allah’ın yarattığı her bir kuluyla ve mahluku ile çoğunlukla vasıtasız olarak, ‘Her bir ferdin ve her bir hayat sahibi varlığın Rabbi ve yaratıcısı ünvânıyla’ hususi ve özel bir surette, fakat perdeler arkasında, onların kabiliyetlerine göre bir tarzda konuşması olduğunu ifade eder.  Allah’ın kullarıyla ilham vasıtasıyla konuşmasının vahiy gibi gölgesiz ve sâfî olmayıp renklerin karışabileceğini söyler.

Yine Bediüzzaman Hazretleri, ilhamları ‘melek ilhamı, insan ilhamı ve hayvan taifelerinin ilhamları’ olmak üzere başlıca üç grupta toplamaktadır.

Elbette hayvanlara gelen ilhamla insanlara gelen ilhamlar, insanlara gelen ilhamla meleklere gelen ilham aynı mertebede değildir. Peygamberlere gelen vahiy ise bu üç çeşit ilhamdan çok yüksek bir makamda olup gölgesiz, şüphesiz ve sâfîdir. Hak ve gerçek oluşuyla alakalı olarak en ufak bir şüphe yoktur.

Halbuki ilham, zaman zaman vesvese ile karışabilir. Çünkü insanın kalbine iki çeşit mana gelir. Bazısı iyi, bazısı kötüdür. İyi olan manalara ‘ilham’ denirken kötülerine ‘vesvese’ denir. İlhamın vasıtası, ilham melekleridir. Allah'tan gelen manaları kulun kalbine söylerler. Bazen de manalar doğrudan kulun kalbine gelir. Vesvese ise, şeytandan ve insanın kendi nefsinin kalbinde uyandırdığı çirkin ve kötü düşüncelerden gelmektedir.

Bazen de kişi kendi his ve duygularını ilhamla karıştırabilir. Gerek geçmişte yaşadığı olayların etkisiyle gerekse içinde bulunduğu maddi ve manevi şartların farklılığına göre değişik duyguların ve düşüncelerin etkisi altına girebilir. Böyle durumlarda kişi kalbine gelen mananın ilham mı yoksa kendi duygusu mu olduğunu da karıştırabilir. Bunun için ilham gölgelidir ve renkler ve manalar zaman zaman karışabilir, diyebiliriz. 

Vahiy ve ilhamla alakalı olarak aşağıdaki linklerden de istifade edilebilir;

https://risale.online/soru-cevap/vahiy-ve-ilhamin-vasitali-ve-vasitasiz-sekilleri

https://risale.online/soru-cevap/kudsi-hadis-ve-celcelutiye