Allah'ın eşyayı "Mualecesiz ve mübaşeretsiz" yaratması nasıldır? "Mualecesiz" yaratmasından anlaşılması gereken nedir?

Bizler, bir iş yapacağımız zaman iş başı yapmadan ve eşyaya temas etmeden onu yapamıyoruz. Çünki bizler mümkinat cinsinden olduğumuz için zaman ve mekan ile sınırlıyız. Yapacağımız şeylerin durumuna göre bazıları kolay bazıları zor geliyor. Bizim için kolaylık ve zorluk mertebeleri vardır.

Cenabı Hakk'ın eşya ile alakası Hallakıyettir. Yani Allah eşyayı yaratandır. Zaman ve mekan O'nu kayıt altına alamaz. Kudreti zati olduğu için zorluk yoktur. Mesela çiçeği daha kolay yapar da baharı yaparken biraz zorlanır, cenneti yaratırken daha da zor olur diye mertebeler yoktur. Yani kudretine nisbetle herşey aynı kolaylıktadır. Bütün eşya O'nun emirlerine karşı tam bir itaatla boyun eğer.

Eşyaya temas etmeden sadece bir emirle var eder veya yok eder. Bizim gibi eşyaya dokunması ve işe başlaması gibi bir durum olmaz. Çünki Allah "emr-i Kün feyekün" e maliktir. "Bir şeyi(n olmasını) dilediği zaman, O’nun emri, ona sâdece “Ol!” demektir, (o da)hemen oluverir." (Yasin Suresi, 82)

Son zamanlarda yeni bazı teknolojik gelişmeler akla yaklaştıracak bazı örnekler sunmaktadır. Mesela uzaktan kumanda ile çalışan aletler, sesle çalışan eşyalar gibi.  Bu örnekler mümkinat cinsinden olan şeylerdir. Zaman ve mekandan münezzeh olan Allah'ın yaratması ise O'na münasib şekilde olacaktır. 

"İ'lem Eyyühel-Aziz! Maddiyattan olmayan, bilhâssa mahiyetleri mütebayin(mahiyetleri birbirine zıt) olan bir çoklukta tasarruf eden bir zâtın, o çokluğun her birisiyle bizzât mübaşeret ve mualecesi lâzım değildir.

Evet asker neferatı arasında bir kumandanın tasarrufatı, tanzimatı, ancak emir ve iradesiyle husule gelir. Eğer o kumandanlık vazifeleri ve işleri neferata havale edilirse, her bir neferin bizzât mübaşeret ve hizmetiyle veya her bir neferin bir kumandan kesilmesiyle vücud bulacaktır.

Binaenaleyh Cenab-ı Hakk'ın mahlukatındaki tasarrufu, yalnız bir emir ve irade ile olur. Bizzât mübaşereti yoktur. Şemsin kâinatı tenvir ettiği gibi." (Mesnevi-i Nuriye)