İnsan birşeylere karar verirken sadece akıl yoluyla mı karar verir; yoksa duygularının da rolü var mıdır?

İnsan tercihlerini aklıyla yapar. Aklın bir hususiyeti olan iradesi ile tercih eder. Duygularının da bu kararlarda bir etksi vardır. Fakat insan aklı, duygularının esiri değildir. Dilerse duygularını bastırarak aklının gösterdiği doğru istikamette hareket edebilir.

Bütün müminlerin halini buna misal olarak verebiliriz. İnsanın bazı duyguları, "dünyada rast gele keyf içinde yaşa, haram helal ayırma" derken; müminler aklıyla bunun yanlışlığını kavradıkları gibi, bu duygularını kontrol ederek akıllarına tabi olurlar. Yani akıl duyguların esiri değildir.

Üstad Bediüzzaman Hazretleri, 32. Söz'de akıl-duyu-irade ilişkisine temas eden şu tesbiti yapar:

"Muhabbet, çendan (gerçi) ihtiyarî (iradeyle) değil. Fakat ihtiyar ile, muhabbetin yüzü, bir mahbubdan (sevilenden) diğer bir mahbuba dönebilir. Meselâ: Bir mahbubun çirkinliğini göstermekle veyahut asıl lâyık-ı muhabbet olan diğer bir mahbuba perde veya âyine olduğunu göstermek ile, muhabbetin yüzü, mecazî mahbubdan (gerçek olmayan sevilenden) hakikî mahbuba çevrilebilir."

İki insan var biri iyi, diğeri kötü. Biz iyi bir iş hakkında karar vermeye çalışırken, iyisi destek oluyor; kötüsü de 'aman sakın yapmayasın' diyor. Onların bu sözleri bizi düşündürse de hiç bir şekilde zorlamaz. Biz yine de kendi akıl ve irademizle karar veriririz.

Hususen şeytanın bu noktadaki tesirinin zayıf olduğuna işareten Kur'an, "Şeytanın hilesi muhakkak zayıftır" (Nisa, 76) buyurmuştur.

Mahşer günü geldiğinde Şeytan insanlara şöyle diyecektir:

"Nihâyet (hesabları görülüp) iş(leri) bitirilince şeytan (onlara) şöyle der: “Muhakkak ki Allah, size gerçek bir va‘d ile söz verdi; (ben de) size va‘d ettim; fakat size sözümde durmadım. Bununla berâber benim için sizin üzerinize (zorlayacak) bir güç yoktu; sizi sâdece çağırdım (siz de) hemen (ve hiç sonunu düşünmeden) bana uydunuz. Öyle ise beni kınamayın; bil‘akis kendinizi kınayın!" (İbrahim, 22)