29. sözde, 'Suret kalınlaştıkça, hakikat inceleşir.' deniliyor. Suret kalınlaştıkça, Hakikatın esrarı ziyadeleşmez mi? İzah eder misiniz?

"Ziyade ve noksan noktasında hakikatla suret, makûsen mütenasibdirler. Yani: Suret kalınlaştıkça, hakikat inceleşir. Suret inceleştikçe, hakikat o nisbette kuvvet bulur. İşte şu kanun, kanun-u tekâmüle dâhil olan bütün eşyaya şamildir."...
"Nasılki su, kendi zararına olarak incimad eder. Buz, buzun zararına temeyyu eder. (öyle de suret olan) Lüb, kışrın zararına kuvvetleşir.(yani ceviz gibi bütün varlıkların lübü kuvvetleştikçe sureti denilen kabuğu inceleşir. kabuk kalınlaşırsa lübü inceleşir azalır.) Lafz, mana zararına kalınlaşır.(yani lafız kaba olursa mana tam anlaşılmaz inceleşir. lafız, zarif olup manayı tam ifade ederek inceleşirse mana tam anlaşılmak noktasında kuvvetleşir) Ruh, cesed hesabına zaîfleşir. (yani cesed helal ve haram demeden hertürlü gıda ile kalınlaşıp şişmanlaşırsa ruh cesedin etkisiyle tam serbest olamadığından etkisi azalır zayıflaşır.)Cesed, ruh hesabına inceleşir."(yani cesedin nuranileşip zayıflaşması, ruhu fazla meşgul etmediğinden, güçlenmesine ve daha tesirli olmasına vesile olur. mikrop gibi cesedleri küçük olan hayvanların ruhtan gelen hızlı hareketleri ve anlayışları, fil gibi suretleri büyük olan hayvanların hassasiyet ve çevikliklerinin az olması buna en güzel bir örnektir.zaten hadis-i şeriflerde de şişmanlığın hoş görülmemesi bu hakikate binanedir. )

Burada suret bir şeyin dış görünüşü demektir. Dışa önem verilme miktarı bir sınırın ötesine geçtikçe içine zarar vermeye başlar. Mesela insan kilo aldıkça iç organlarının sağlığı bozulmaya başlar. Bir meyvenin kabuğu sertleştikçe içine de zarar verir. Mesela kuru incirin kabuğu başta daha ince iken zamanla kalınlaşır ve içi lezzetini kaybetmeye başlar. Bir manayı anlatmak için lafı lüzumundan fazla uzatırsan manaya zarar verirsin. Zihin içteki manadan uzaklaşıp dıştaki lafızla meşgul olur. Belağat yapacağım diye cümlelerini haddinden fazla edebi sanatla süslersen zihin ortaya koymaya çalıştığın dava ile değil cümlelerin nakışlarıyla meşgul olarak mana bundan zarar görür.