"Evet nasıl ki mevsimlerin değişmesiyle elbiseler değişir, mizaçlara göre ilâçlar tebeddül eder. Öyle de, asırlara göre şeriatlar değişir, milletlerin istidadına göre ahkâm tahavvül eder. Çünki ahkâm-ı şer'iyenin teferruat kısmı, ahval-i beşeriyeye bakar. Ona göre gelir, ilâç olur." İctihat Risalesi'nde geçen bu kısmı açıklayabilir misiniz? Milletlerin istidadına göre ahkâm nasıl tahavvül ediyor? Ahkâm-ı şer'iyenin teferruat kısmı nedir?

Birinci cümlede verilen bir misaldir. Yani konunun anlaşılması için insanların günlük hayatlarında karşılaştıkları durumları nazara vermiştir.

İnsan nasıl ki, günlük hayatta yazın ince ve açık renk, kışın daha kalın ve koyu renk elbiseler tercih eder. Yine insanın kan grubuna, vücudundaki alerjik durumlara, değişik hastalıklardan kaynaklı ilaç tepkilerine göre kendisine verilecek ilaçlarda değişikliğe gidilir.

Aynen bunun gibi insanların tarih boyunca ulaştıkları medeni seviyeleri, kültürel yapıları, yetiştikleri ortamlar, sosyal hayatları vb. itibarıyla kendilerine gönderilen peygamberler vasıtasıyla onların bu durumlarına uygun, yapabilecekleri, hayatlarına rahat tatbik edebilecekleri ve bu vesile ile Allah’ın emirlerini yerine getirebilecekleri hükümler tevdi edilmiştir. Bu hükümlerde de toplumlara ve zamana göre değişiklikler olmuştur.

Bunun bir hikmeti de insanların seviyesine göre kendilerine sorumlulukların yüklenmesidir. Mesela ilkokul, ortaokul, lise ve üniversite gibi eğitim kurumlarında talebelerin seviyesine ve okudukları bölümlere göre dersler okutulur. Bunun gibi şeri’atlerde de muhataplara göre değişiklik olur. Bu da Allah’ın adaletinin ve rahmetinin bir göstergesidir.

Bahsi geçen hükümlerdeki değişiklikler şeri’atın teferruat kısımlarını teşkil etmektedir. Genel kaidelerde değişiklik söz konusu asla olmamıştır ve olamaz. Âdem (as.)’dan Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.)’e kadar bütün şeri’atlarda Allah’a, meleklere, kitaplara, peygamberlere, ahiret gününe, kadere iman gibi imanın temel esasları hep aynıdır.  Her peygamber getirdiği şeri’atında bunları bildirmiştir. Bunlara imanı zorunlu ve olmazsa olmaz olarak bildirmiştir.

Ancak insanların sosyal hayatını ilgilendiren veya ibadetlerin içerisindeki bazı davranışları belirleyen teferruat kısımları ise duruma, yere, zamana, topluma vb. göre değişiklikler arz etmiştir.

Mesela; kimlerle evlenilebilir, kimlerle evlenilmez. Hayvanların iç yağlarının yenilip yenilmemesi, yenilip içilecek şeyler vb.

Sonuç olarak ahkam-ı şeriatın temel kısımlarında herhangi bir değişiklik söz konusu değildir. Ancak detay denilen teferruat kısımlarında duruma göre bazı değişiklikler olmuştur.

Ahkam-ı şer’iyenin teferruat kısmı; inanç meseleleri dışında kalan muamelat vb. şeylerdir.

Ayrıca aşağıdaki linki inceleyebilirsiniz:

https://risale.online/soru-cevap/kitaplar-ve-seriatler-neden-degisti

https://risale.online/soru-cevap/mezheplerin-ortaya-cikis-sebebleri-ve-nedenleri

https://risale.online/soru-cevap/mezhepler-2