Kur'an'ı tefsir edecek kimsede hangi vasıflar olmalıdır?

Kur’an’ı tefsir etmek ilim sahibi olmayan ve tefsir için gerekli ilimlerle donanmış olmayan kimselerin yapabileceği bir iş değildir. Peygamber efendimiz “Bilgisi olmadan Kur’anı tefsir eden kimse, cehennemdeki yerine hazırlansın” buyurmuştur.

Kur’an’ı tefsir edecek kimsede bulunması gereken ilimler hakkında İmam Celaleddin Es-Suyuti,  El-İtkan Fî Ulûmi’l Kur’an adlı eserinde şunları söyler:
 
“Herkes Kur’anı tefsir edebilir mi? Buna verilen cevap şudur: Bir kimse âlim veya edip olsa fıkıh, nahiv, tarih ve rivayetler hakkında geniş bilgiye sahip olsa Rasulullah’tan rivayet edilen hadislere dayanmadıkça Kur’anı tefsir edemez.

Bu soruya verilen bir başka cevap da şudur: Müfessirin muhtaç olduğu ilimleri bilen kimsenin, Kur’anı tefsir etmesi caizdir. Bu ilimler de aşağıda zikredilen 15 ilimdir.

1.Lügat ilmi: Bu ilimle, kelimenin o dilde ifade ettiği manalar bilinir. Mücahit (ra), “Allah’a ve ahret gününe inanan, Arapçayı bilmeyen kimsenin Kur’anı tefsir etmesi haramdır” der.

 2.3. Sarf ve Nahiv ilmi:Arabça dilbilgisinin inceliklerini bildirir.
 
 4.İştikak ilmi: Kelimelerin hangi köklerden türediği üzerinde durur.

 5,6,7: Maâni , Beyan ve Bedi ilimleri: Maâni ilmi,cümleye güzel bir mana kazandırmak gayesi ile cümle kuruluşunun inceliklerini öğretir. Beyan ilmi, cümlenin ifade ettiği açık veya gizli mânaları, değişik üslublarla kullanmadaki incelikleri öğretir. Bedi ilmi, söz sanatları üzerinde durur. Müfessir kur’anın ifadesindeki mucizelik yönlerini de bilmelidir. İ’cazı bütün yönleriyle bilmek, Allah kelamındaki inceliklere muttali olarak tefsir etmek demektir.

 8.Kıraat ilmi: Bu ilim sayesinde, Kur’anın kıraat incelikleri bilinir. Muhtemel kıraat vecihleri arasında tercih yapılır.

 9.Kelam ilmi: Bu ilim, Allah’a isnadı caiz olmayan sıfatlar ihtiva eder gibi görünen âyetleri, zahiri manadan ayırarak tefsir etmeyi öğretir. Kelam uleması bu gibi ayetleri tevil eder. Allah’a isnadı mümkün olmayan ,vacip veya caiz olan manalarla delil getirir.

 10.Usulu Fıkıh İlmi: Ayetlerden hüküm çıkarmak ve istinbatta bulunmak üzere, delil getirmeyi öğretir.

11.Sebebi nüzul ilmi: Sebebi nüzulla, ayetin hangi konuda ve kimin hakkında nazil olduğu bilinir.

 12.Nâsih ve mensuh ilmi: Biri diğerinin hükmünü kaldıran ayetleri bildirir.

 13.Fıkıh ilmi.

14. Ayetleri açıklayan hadisler.

 15.İlmi mevhibe: Bu, bilgisi ile amel edene Allah tarafından verilen ilimdir.
“İlmi ile amel edene Allah bilmediğini öğretir” hadisi buna işarettir.

Burada şu açıklamada da bulunmak isteriz: Mevhibe ilmini kavramada belki güçlük çekilir. Bunun, insanın kudreti dışında bir ilim olduğu düşünülür. Aslında bunu kavramak zor değildir. Bu ilme sahip olmanın yolu, amelde zühd ve takva hayatı yaşamaktır.

Zerkeşi, Burhan’ında şöyle der: Kur’anı tefsir edecek, vahyin sırlarını çözecek kimsenin kalbinde bidat, kibir, heva,dünya sevgisi gibi vasıflar bulunmaması, günah işlemede ısrarlı olmaması, imanının zayıf olmaması, aklına gelen her söze uymaması gerekir.

Bu manada Allahın şu ayetini hatırlatmak gerekir.”Yer yüzünde haksız yere büyüklenenleri ayetlerimden uzaklaştıracağım.” (Araf suresi 146) Süfyan b. Uyeyne bu ayet hakkında şöyle demiştir: “Onlardan, Kur’anın idrakini çekip alacağım.”
     
İbnü Ebi Cemre, Hz. Ali’nin şöyle dediğini nakleder: Fatiha suresine yetmiş deve yükü tutarında tefsir yazmak istesem, yazabilirim.”