15. Şua'da geçen, "kudsî yedi sıfattan (sübûtî sıfatlardan) bir cihette en birincisi olan ilim dahi..." denilmektedir. İlim sıfatı ne cihetle birincidir?

Sübûtî sıfatların birincisi, hayat sıfatıdır. Bu manaya işaretle Üstad Bediüzzaman şunları söyler:

“Hayat sıfatının yedi defa kâinat kadar delilleri ve kendi vücudunu (varlığını) ve mevsufun vücudunu (Allah’ın varlığını) bildiren bürhanları (delilleri) vardır ki, bütün sıfatların esası ve menbaı ve ism-i a'zamın masdarı (kaynağı) ve medarı olmuştur.” (15. şua)

“Demek hayat bir nokta-i mihrakiye (odak noktası) hükmünde; muhtelif sıfât birbiri içine girer, belki birbirinin aynı olur. Güya hayat tamamıyla hem ilimdir, aynı halde kudrettir, aynı halde de hikmet ve rahmettir ve hâkeza... İşte hayat bu câmi' (toplayıcı) mahiyeti itibariyle…” (23. Pencere)

Üstadın sorduğunuz yerdeki beyanı ise, ilmin “bir cihetle” birinci olmasıdır. O cihet hangisidir?

Kelam kitaplarında Allah’ın ilmi hakkında şu bilgiler vardır:

“İlim sıfatının taalluku ezelî olup diğer sıfatlardan daha umumi ve şu¬mullüdür. İlim sıfatı, mümkinata (yaratılmışlara ve imkânlara) taallûk ettiği gibi vâcib (Allah’ın zatı ve sıfatları) ve müstehilâta da (olması imkânsız şeylere de) taallûk eder.” (Kelam, Şerafeddin Gölcük – Süleyman Toprak)

Bu ifadeleri şöyle hulasa edebiliriz: Allah’ın ilim sıfatı kudret gibi diğer sıfatlardan daha kuşatıcıdır. Yaratılan, yaratılması mümkün olan, imkânsız olan her şeyi; ayrıca kendi zat, sıfat ve isimlerini de bilir. Hâlbuki kudret ve irade sıfatları muhal, yani imkânsız ve saçma şeylere yönelmez.

Bütün diğer sıfatların kaynağı olmak hasebiyle hayat sıfatı birinci olduğundan, sübûtî sıfatlar sıralanırken hayat ile başlanır.

Fakat, mümkin, vâcib ve muhal her şeye taalluku, yani bilmesi cihetiyle ilim sıfatının kuşattığı daire en geniştir.