Bediüzzaman Hazretleri Hutbe-i Şamiye isimli eserinde altı tane kelimeden oluşan ve Âlem-i İslam'ı geride bırakan altı tane hastalıktan bahseder. Bu altı hastalıktan ikincisi olarak ümitsizlik hastalığını söyler. Hutbe-i Şamiye'de yeis yani ümitsizlik hastalığı ile ilgili kısım şöyledir:

İkinci Kelime: Ki, müddet-i hayatımda tecrübelerimle fikrimde tevellüd eden şudur: Yeis, en dehşetli bir hastalıktır ki, âlem-i İslâmın kalbine girmiş. İşte o yeistir ki, bizi öldürmüş gibi, garbda bir-iki milyonluk küçük bir devlet, şarkta yirmi milyon Müslümanları kendine hizmetkâr ve vatanlarını müstemleke hükmüne getirmiş. Hem o yeistir ki, yüksek ahlâkımızı öldürmüş, menfaat-i umûmiyeyi bırakıp menfaat-i şahsiyeye nazarımızı hasrettirmiş. Hem o yeistir ki, kuvve-i ma‘neviyemizi kırmış, az bir kuvvetle îmândan gelen kuvve-i ma‘neviyeyi şarktan garba kadar istîlâ ettiği halde, o kuvve-i ma‘neviye-i hârika me’yûsiyetle kırıldığı için, zâlim ecnebîler dört yüz seneden beri üç yüz milyon Müslümanı kendilerine esîr etmiş. Hatta bu yeis ile başkasının lâkaydlığını ve fütûrunu, kendi tenbelliğine özür zannedip, “Neme lâzım” der. “Herkes benim gibi berbaddır” diye, şehâmet-i îmâniyeyi terk edip hizmet-i İslâmiyeyi yapmıyor.¹

Bu kısımda ümitsizliğin insana verdiği zararlar ile kişinin istidat ve yeteneklerine nasıl engel olduğu anlatılmaktadır. Ümitsizliğin dehşetli bir hastalık olduğu, özellikle Müslümanların bu hastalığa yakalanmış olmalarının sonuçları gösterilmiştir. Müslümanları sömürge hâline getiren sebebin de ümitsizlik hastalığı olduğu açıklanmaktadır.
Bu hastalığın ahlâkı yok ettiği, yüksek himmet sahibi olması gereken Müslümanların himmetlerini şahıslarına çevirdiği ve ümitsizlik neticesinde yalnızca kendi menfaatlerini düşünmeye başladıkları ifade edilmiştir. Müslümanların mânevî dayanak noktalarının bu hastalık sebebiyle kırıldığı belirtilmekte ve bunun sonucunda Müslümanların Batılılara esir ve sömürge hâline geldikleri söylenmekedir.
Bu durum öyle bir hâl almıştır ki, başkalarının tembellik gibi olumsuz hâllerini Müslümanların kendilerine bahane yapmalarına sebep olduğu beyan edilmektedir. “Ben de herkes gibiyim. Dünyayı ben mi kurtaracağım? Sen mi kurtaracaksın?” gibi Müslümana ve İslâmî düşünceye asla uymayan fikirlerin İslâm âleminde yayılmasına yol açtığı ifade edilmektedir.
Bu sorunlara karşı kurtuluş yolu olarak, Kur’ân-ı Kerîm’de geçen aşağıdaki ayete dayanarak Müslümanların bu olumsuz düşünce ve hâllerden kurtulmaları ve yeniden toparlanmaları gerektiği belirtilmektedir.

Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyiniz. ²

Diğer bir kurtuluş yolu olarak şu hadis-şerif gösterilmiş ve hayat düsturu yapılması önerilmiştir:

Bir şeyin tamamı elde edilmezse tamamı da terk edilmez. ³

Yukarıdaki hadis-i şeriften hareketle herkes yapabildiği kadarını yapmalıdır. Bu durumdan kurtulmak için gücü yettiği kadar çalışmalıdır. Bu durumdan ne kadar kurtuluş yolu varsa hepsi denenmelidir. Bir çıkış yolu bulmak için uğraşılmalıdır. Hiç bir şey yapmadan, içinde bulunulan durumu kabullenmemek lazımdır. Çünkü ümitsizlik, korkak ve âcizlerin işidir. Cesur, gayretli ve ciddi kişilere yakışmayan bir harekettir. Mümin, Allah’ın rahmetinden ümit kesmez ve kesmemelidir. Dinen de caiz değildir. Allah’ın rahmetinden ümit kesmek kişiyi dinden çıkarır, kâfir eder. Allah'ın rahmetinden ümit kesmemek hususunda Cenâb-ı Hak Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyurmuştur:

Allah'ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin. Çünkü kafir kavimden başkası Allah'ın rahmetinden ümidini kesmez. ⁴