Hayvanlarda şuur var mı? Şuur ile aklın farkı nedir?

Hayvanlarda hayatlarını devam ettirmeye yarayacak kadar bir şuur olduğu muhakkaktır. Etrafımızda gördüğümüz kedi, köpek, kuş gibi hayvanları az bir incelememiz bize bunu gösterir. Menfaatlerini nasıl takip ettiklerini, zararlardan nasıl sakındıklarını, sahipleri ile olan ilişkilerini görünce bu kanaata varmamak mümkün değildir.

Hatta Kur’an’da geçen bazı ayetler de bize bunu gösterir. Mesela Neml suresinde geçen şu iki ayet hayvanlarda da şuur bulunduğunu isbat eder:

“Nihâyet neml (karınca) vâdisine geldiklerinde, (içlerinde reis olan) bir karınca: “Ey karıncalar! Yuvalarınıza girin! Süleymân ve orduları farkında olmayarak sizi ezmesin!” dedi.” (Neml, 18)

“Derken çok geçmeden (Hüdhüd, Süleymân¬’a) gelip dedi ki: (Ben) senin bilmediğin bir şeyi öğren¬dim ve sana Sebe’ (şehrin)den doğru (ve mühim) bir haber getirdim. Gerçekten ben, onlara (Sebe’lilere) hükümdâr¬lık eden ve kendisine herşeyden (bir nasib) verilmiş ve kendisi için büyük bir taht bulunan (Belkıs adında) bir kadın buldum! Onu ve kavmini, Allah’ı bırakıp güneşe secde ediyorlar buldum; hem şeytan onlara amellerini süslemiş de onları (doğru) yoldan men‘ etmiş; bu yüzden onlar doğru yolu bulamıyorlar.” (Neml, 22-24)

Bu ayetlerden anlaşılıyor ki, hayvanlar bütün bütün akıl ve şuurdan mahrum varlıklar değildir. Yalnız şu var ki, onların akıl seviyeleri imtihana tabi olmalarına yetecek miktarda değildir. Bu yüzden mükellef ve mesul olmazlar. Aynen büluğa ermemiş gayet zeki 12 yaşında bir çocuğun akıllı olduğu halde dini sorumluluğunun başlamaması gibi…

Şuurdaki bu noksanlık sebebiyle, şuur sahibi varlıklar denince, hayvanlar değil, insan, cin ve melekler kasd edilir.

Şuurun olduğu yerde akıl ve zekânın da bulunması kaçınılmazdır. Üstad Bediüzzaman hayvanların şuur ve anlayış sahibi olduğuna işaretle şöyle der:

“Çünki bu hikmet olmazsa; muhtelif paçavraları vücuduna sarıp giyen insan, şuurlu hayvanatın nazarında ve onlara nisbeten bir maskara olur, manen onları güldürür.” (Mektubat)

Şuur ile akıl kelimeleri arasında yakın bir ilişki vardır. Şuur; bilinç, anlayış, idrak demektir. Bu idrakin sağlanmasında akıl ve duyular birlikte rol alırlar. Bir şeyin şuurunda olmak için duyuların onu algılaması ve aklın da yorumlaması gerekir. Böylelikle şuur oluşur. Buna farkındalık da diyebiliriz.