"Ameller niyetlere göredir" hadisini nasıl anlamalıyız? İfadenin ölçüsü sınırı kastı nedir?

Bu hadis-i şerifin devamında gelen ifadeler manayı açmaktadır. Hadis şöyledir:

"Ameller niyetlere göredir. Herkese niyet ettiği şey vardır. Öyleyse kimin hicreti Allah'a ve Resulüne ise, onun hicreti Allah ve Resulünedir. Kimin hicreti de elde edeceği bir dünyalığa veya nikâhlanacağı bir kadına ise, onun hicreti de o hicret ettiği şeyedir."(Kütüb-ü Sitte, 5715)

Asr-ı Saadette Medine’ye hicret etmek en faziletli bir amel olduğu halde bu amelin makbul olmasını belirleyen şeyin doğru niyet olduğu vurgulanıyor.

Niyetin ahrette nasıl önem kazanacağını gösteren meşhur bir hadis de şu şekildedir:

“Kıyamet gününde ilk defa bir şehit hakkında hüküm verilecek. Allah Teala ona ne yaptığını sorduğunda:

—Senin uğrunda çarpıştım, şehit edildim, diyecek. Fakat Cenab-ı Hak ona:

—Yalan söyledin. Sana cesur adam desinler diye çarpıştın, buyuracak ve o adam yüz üstü sürüklenerek cehenneme atılacak.

Daha sonra ilim öğrenip öğreten ve kur’an okuyan bir kimse getirilecek. Ona da yaptığı sorulacak.

—İlim öğrendim ve öğrettim. Senin rızanı kazanmak için kur’an okudum, diyecek. Allah Teala ona:

—Yalan söyledin. İlmi, sana âlim desinler diye öğrendin. Kur’anı ise, güzel okuyor desinler diye okudun. Nitekim öğle de denildi, buyrulacak o adam da yüz üstü sürüklenerek cehenneme atılacak.

-Sonra da zengin bir adam getirilecek. O da malını ALLAH rızası için harcadığını söyleyecek. ALLAH ona da:

- Yalan söyledin. Malını cömert adam desinler diye sarf ettin diyecek ve o da diğerleri gibi cehenneme atılacak.” (Müslim, İmâre, 152)
 
Bediüzzaman Hazretleri, niyet hakkında, “Evet niyet âdi bir hareketi ibadete çevirir. Ve gösteriş için yapılan bir ibadeti günaha kalbeder.” der.

Niyet, ameli canlandıran bir ruh hükmündedir. Bir amelin, ahret ameli olması ancak Allah rızası niyetiyle yapılmış olmasına bağlıdır.

Niyet amel açısından çok önemli olduğu halde insanın fıtri duygularının samimiyeti için tam tersi bir etki yapar. Hz. Üstad bu mevzuyu şöyle izah eder:

“Hayrat ve hasenatın hayatı niyet iledir. Fesadı da ucb, riya ve gösteriş iledir. Ve fıtrî olarak vicdanda şuur ile bizzât hissedilen vicdaniyatın (vicdanî duyguların) esası, ikinci bir şuur ve niyet ile inkıta' bulur (kesilir).

Nasılki amellerin hayatı niyet iledir. Onun gibi, niyet bir cihetle fıtrî ahvalin (içten gelen hallerin  ölümüdür. Meselâ: Tevazua niyet onu ifsad eder (bozar). Tekebbüre (kibirlenmeye) niyet onu izale eder (giderir). Feraha niyet onu uçurur. Gam ve kedere niyet onu tahfif eder (hafifleştirir).” (Mesnevî-i Nuriye)