Mevcûdâtın, yani kâinatta var olan her şeyin kendi hesabına, kendi namına varlık göstermekten azledilmesi gerektiği ifade edilir. Yani yaratılmış olan varlıkları, varlıklkarı bizzat kendinden değildir. Çünkü var olmaları yaratıcının takdiri iledir. Üstelik kâinatta cari olan olaylar üzerinde de tesir sahibi değillerdir. Bu sebeple kâinatın var olması ve varlığını sürdürebilmesi Allah'ın kudreti ile mümkündür. Yaratılmış tüm varlılar kudretin bir aynasıdır ve onu gösterir.
Bundan dolayı varlıklara, varlık hesabına yani manay-ı ismiyle bakmamak gerekmektedir. Yani bir şeyin güzelliğini, kuvvetini veya varlığını kendine değil, o güzelliği veren, o kuvveti yaratan Zât’a nisbet ederek görmek esastır.
Bu anlayış, tevhidin hakikî mânâsını gösterir. Çünkü eşya kendi namına varlık iddiasında bulunursa şirk kapısı açılır; fakat mahlûkat, Allah'ın isim ve sıfatlarına aynalık ettiği için o zaman her şey marifetullahın vesilesi olur.
Buradaki asıl vurgu, eşyaya “mevcûdât hesabına” değil, “Hâlık hesabına” nazar etmektir. Yani varlıkların güzellik ve kemalini onlara değil, o güzelliği var eden Allah’a vermek gerekir. Böylece insan, kâinattaki her şeyi bir ayna gibi görür; takdir ve ibadeti mahlûkata değil, Hâlık’a yöneltir. Eşyayı kendi zatı için değil, Allah namına görmek, onu yaratılış gayesine uygun değerlendirmektir.
Ayrıca bakınız;