İsim, tek başıyla bir mana ifade eder ve kendini gösterir. Yani kendi kendine delalet eder, manası kendindedir.
Harf, tek başıyla bir mana ifade etmez. Manası kendinde değildir. Ayna gibi başkasının manasını gösterir.
Her hangi bir sanata veya nakışa veya esere baktığımızda o sanat, o nakış ve o eser kendini bazı yönlerden anlatır ifade eder. Bu kendi kendini anlatması ve kendine ait özellikler mana-yı ismi olur.
Fakat o sanat, sanatkarını; o nakış nakkaşını ve o eser müessirini belki çok daha fazla cihetlerle anlatır. Sanatkarı, nakkaşını ve müessirini anlatan mana ise mana-yı harfi olur.
İşte kainatta neye bakarsak o şey kendisini bazı yönlerden anlatır ve gösterir. Bununla birlikte o şeyin sahibi, sanatkarı, nakkaşı ve müessiri olan Cenabı Hakkı anlatır ve gösterir.
Mesela bir kayısı ağacına baktığımızda o kayısı ağacı kendini dalları, çiçekleri, yaprakları, meyveleri, rengi, tadı kokusu gibi yönlerden anlatır ve gösterir. Bu mana-yı ismi olur.
O kayısı ağacı kendini yaratan Halık, şekil veren Musavvir, rızık veren Rahman ve Rezzak gibi Cenabı Hakk'ın bir çok isim ve sıfatlarını bizlere anlatır ve gösterir. Bu mana ise mana-yı harfi olur.
Yukardaki izahlardan sonra varlıklara mana-yı ismi ile yani kendi hesabına yani varlıklar hesabına bakmak yanlıştır.
Mevcudata mana-yı harfi ile yani Allah hesabına ve O'nu gösteren cihetlerini görmek için bakmak ve "ne güzel" demek yerine "ne güzel yapılmış" demek gerekir.
Buna dair Bediüzzaman hazretlerinin bir ifadesi şöyledir.
"Cenab-ı Hakk'ın masivasına (yani kâinata) mana-yı harfiyle ve Onun hesabına bakmak lâzımdır. Mana-yı ismiyle ve esbab hesabına bakmak hatadır.
Evet her şeyin iki ciheti vardır. Bir ciheti Hakk'a bakar. Diğer ciheti de halka bakar. Halka bakan cihet, Hakk'a bakan cihete tenteneli bir perde veya şeffaf bir cam parçası gibi, altında Hakk'a bakan cihet-i isnadı gösterecek bir perde gibi olmalıdır. Binaenaleyh nimete bakıldığı zaman Mün'im, san'ata bakıldığı zaman Sâni', esbaba nazar edildiği vakit Müessir-i Hakikî zihne ve fikre gelmelidir."(Mesnevi-i Nuriye)
Ayrıca aşağıdaki linke de bakabilirsiniz.