Cihâd, İslam’ın temel kavramlarından biridir. Genellikle savaşla özdeşleştirilse de, Kur’an ve hadislerde çok daha geniş bir anlam yelpazesine sahiptir. Cihâd, kelime anlamı olarak "çaba sarf etmek, gayret göstermek" demektir. İslâmî literatürde ise cihâd; Allah’ın rızasını kazanmak amacıyla yapılan her türlü mücadele anlamına gelir.
İslâm âlimleri cihâdı farklı yönleriyle şöyle tanımlamışlardır:
Cihâd; “Hak dine davet etme faaliyetidir”1 , “Şeytana ve nefsin kötü arzularına karşı verilen savaştır.''2 , “Düşman karşısındaki savunmada bütün gücünü kullanmaktır”3
Buna göre cihâd, hayatın gayesi olarak Allah’a kulluk etmek, Allah ve Rasulü (sav)' nün koyduğu ölçülerin fert ve toplum hayatına uygulanmasına çalışmaktan İslâm’ı diğer insanlara tebliğe, İslâm ülkesini ve Müslümanları her türlü tehlike ve saldırılara karşı savunma ve bu konuda gerektiğinde savaşmaya kadar kapsamlı bir anlam taşımakta; kalp, dil, el ve silâh gibi beşerî aksiyonun ortaya konulduğu her vasıta ile yapılabilmektedir.4
1. Silahlı Cihâd
Bu, düşmana karşı İslâm’ı ve Müslümanları savunmak amacıyla yapılan savunma veya gerektiğinde saldırı savaşıdır. Ancak İslam’da savaş, ancak zulmü önlemek, inanç özgürlüğünü sağlamak ve savunma amaçlı yapılabilir.
(Ey mü'minler!) Gerek hafif, gerek ağırlıklı olarak (savaş için) seferber olun ve mallarınızla, canlarınızla Allah yolunda cihâd edin! Eğer bilirseniz, bu sizin için hayırlıdır.5
Fakat haram aylar çıktığı zaman, artık müşrikleri, kendilerini bulduğunuz yerde öldürün; onları yakalayın ve kendilerini (kaçmalarını önleyerek) hapsedin; her gözetleme(ve geçit) yerine onlar(ı bulundukları yerden çıkartmamak) için oturun (o kavşakları tutun)! Fakat tevbe ederler, namazı hakkıyla edâ ederler ve zekâtı verirlerse, artık yollarını serbest bırakın! Şübhesiz ki Allah, Gafûr (çok bağışlayan)dır, Rahîm (çok merhamet eden)dir.6
"Kim Allah’ın kelimesi yüce olsun diye cihâd ederse, o Allah yolundadır."7
2. Nefisle Cihâd (Büyük Cihâd)
Nefsi tezkiyeye çalışıp bu uğurda ciddî gayretler göstermek, önemine ve zorluğuna binâen “cihâd-ı ekber” kabul edilmiştir. Nitekim Resûlullah (sav) pek zorlu geçen Tebük Gazvesi’nden dönerken ashâbına şöyle demiştir:
''Şimdi küçük cihâddan büyük cihâda dönüyoruz!'' buyurdu. Ashâb-ı kirâm hayretler içinde: “Yâ Rasûlallah! Hâlimiz meydanda! Bundan daha büyük cihâd var mı?” dediklerinde Peygamberimiz (sav.): “Şimdi büyük cihâda, nefisle cihâda dönüyoruz!” buyurdu. 8
"En faziletli cihâd, kişinin nefsiyle yaptığı cihâddır."9
Bu cihâd, insanın kötü arzularına, tembelliğe, kibire, bencilliğe ve günaha karşı verdiği derûnî mücadeledir.
3. İlimle Cihad
İslam’ı anlatmak, öğretmek ve savunmak amacıyla yapılan ilmi çalışmalar da bir cihâddır.
Mahşerde ulemâ-yı hakîkatin sarf ettikleri mürekkeb, şehîdlerin kanıyla muvâzeneedilir; o kıymette olur.”10
4. Tebliğ ve Davetle Cihad
Hak ve hakikati insanlara ulaştırmak, güzel söz ve örnek davranışlarla İslam’ı anlatmak da cihâd kapsamındadır.
O hâlde içinizden, hayra da'vet eden ve iyiliği emredip kötülükten men' eden bir topluluk bulunsun! Ve işte kurtuluşa erenler, ancak onlardır.11
Öyle ise kâfirlere uyma ve bununla (bu Kur'ân'la) onlara karşı büyük bir cihâd ile mücâhede et!12
(Habîbim, yâ Muhammed!) Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel nasîhatle da'vet et ve onlarla en güzel bir şekilde mücâdele et! Şübhe yok ki yolundan sapanları en iyi bilen ancak Rabbindir; hidâyete erenleri de en iyi bilen O'dur.13
Sizden biriniz bir kötülük görürse eliyle düzeltsin; buna gücü yetmezse diliyle düzeltsin; buna da gücü yetmezse kalbiyle buğzetsin. Bu, imanın en zayıf derecesidir.14
Sonuç olarak cihâd, İslam’ın özünde yer alan kapsamlı bir ibadettir. Sadece savaşmak değil; ilimle, sabırla, nefisle ve hakikati yaymakla yapılan çok yönlü bir mücadeledir. Müslümanın hayatı boyunca, şahsî ve toplumsal olarak yaptığı her hayırlı fiil, bir çeşit cihâddır. Bu sebeple cihâd, Müslümanın hayat felsefesi olmalıdır ki bu da ''Hakkı üstün tutmak için her dâim mücadele etmek'' demektir.
Ayrıca bakınız;
https://risale.online/soru-cevap/bu-zamanda-cihad
https://risale.online/soru-cevap/musbet-hareket
https://risale.online/soru-cevap/sahabeler-ve-bizler
Seyyid Şerif el-Cürcanî, et-Tarifât, s.80.
Abdulkerim Zeydan, el-Mufassal, IV, 272-273.
Ragıb el-İsfehanî, el-Müfredat, s. 101
Cihâd, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1993, c.7, s.531
Tevbe, 9/41.
Tevbe, 9/5.
Buhârî Cihâd, 15; Ebû Dâvûd, Cihâd, 26;
Buhârî Cihâd, 134.
Buhârî Cihâd, 1.
Kenzü'l-Ummâl, c.10. s.80.;Suyutî, el-Camiu’s-Sağîr, 2/371.
Âl-i İmrân, 3/104.
Fukân, 25/52.
Nahl, 16/125.
Müslim, İmân 78.