"Toprakta, her bir zerresi, kabildir ki, muhtelif bütün tohumlar ve çekirdeklere medar ve menşe olsun. Eğer memur olmazsa, lâzım geliyor ki, otlar ve ağaçlar adedince mânevî cihazat ve makineleri tazammun etsin." Cümlesindeki 'Ağaçlar adedince makineleri tazammun etmesi' kısmını izah eder misiniz? Çekirdeğin içerisinde zaten o ağacın programı yok mu?

Burada kasdedilen mana bize göre şudur: 

Varlıkları incelediğimiz zaman görüyoruz ki, çok hikmetli ve san’atlı bir şekilde vücuda gelmektedir. Eğer kör, sağır ve düşüncesiz tabiata verilse, tabiatın yapabilmesi için varlıkların yanında ve içinde kalıplar, fabrikalar ve makineler bulundurması lazımdır.

Çekirdeğin içinde programın olması ayrı, ağacın o programa göre meydana gelmesi yani vücut bulması ayrı bir durumdur. O çekirdekteki manevi kader programına göre ağacın dallarının, yapraklarının, meyvelerinin oluşması, renk, tat, koku ve ambalajlarının belli ölçülerle katılması gibi durumların her birisi için pek çok fabrikalar ve makineler gerekmektedir. Oysaki toprak içinde bunları görmüyoruz. Demek tüm bunları yapan; sonsuz ilim, irade ve kudret sahibi olan Allah u Teala Hazretleridir. 

Detaylı malumat için lütfen bakınız;

https://risale.online/soru-cevap/tabiat-yapti-diyorlar