Kur'ân ve Sünnete Göre Ticaretin Manası
İslam'a göre ticaret, sadece maddî bir kazanç kapısı değil, aynı zamanda helal rızık temini ve toplumsal fayda sağlama aracıdır. Özünde, Allah'ın helal kıldığı meşru kazanç yollarından biridir ve doğru yapıldığı takdirde ibadet hükmündedir.
Temel Prensipler:
Helal Kazanç Yolu: Yüce Allah Kur'ân-ı Kerim'de alışverişi helal kılmış ve fâizi (ribâyı) haram kılmıştır.
"Allah alışverişi helâl, faizi ise haram kılmıştır."1
Doğruluk ve Güvenilirlik: Ticaretin en temel ilkesi dürüst ve güvenilir olmaktır. Peygamber Efendimiz (s.a.s.) bu vasıflara sahip tüccarı övmüştür.
"Doğru sözlü ve güvenilir tüccar (ahirette) peygamberler, sıddîklar ve şehitlerle beraber bulunacaktır."2
Adalet ve Hakkaniyet: Ölçü ve tartıda hile yapmamak, malın kusurunu gizlememek esastır. Hile ve aldatma, ticaretten bereketi kaldıran davranışlardır.
"Alıcı ve satıcı doğru söyler, her şeyi açıkça ortaya koyarlarsa, alışverişleri helal ve mübarek olur. Yalan söyler ve malın kusurunu gizlerlerse, alışverişlerinin bereketi yok olur."3
Karşılıklı Rıza: Alışverişin, tarafların karşılıklı rızasına dayanması gerekir. Haksız kazanç yolları (hırsızlık, gasp, rüşvet, faiz vb.) kesinlikle yasaklanmıştır (Nisa,4/29).
"Ey iman edenler! Karşılıklı rızaya dayanan ticaret olması hâli müstesna, mallarınızı, bâtıl (haksız ve haram yollar) ile aranızda (alıp vererek) yemeyin."
Dünya-Ahiret Dengesi: Ticaretin, kişiyi asıl görevlerinden (namaz, zekât, Allah'ı anma gibi) alıkoymaması gerekir. Ticarette başarılı olan mü'min, bu dengeyi koruyandır.
"Onlar, ne ticaret ne de alışverişin kendilerini Allah’ı anmaktan, namaz kılmaktan ve zekât vermekten alıkoyamadığı insanlardır..."4
İslamiyet'e Ticaret ile Nasıl Hizmetler Yapılır?
Ticaret, İslami ahlak ve prensiplere uygun yapıldığı zaman hem bireysel hem de toplumsal düzeyde bir hizmet ve cihad aracı haline gelir.
1. Dürüstlükle Örnek Olmak (Davet)
Temsil Görevi: Ticaret ahlakınızı ve başarınızı dürüstlük, güvenilirlik, sözünde durma, güler yüzlülük üzerine inşa ederek, İslam'ı pratik olarak temsil edersiniz. İnsanlar, sizin ticaretinizdeki adaleti ve nezaketi gördüğünde İslam'a karşı olumlu bir bakış açısı geliştirirler. Bu, sözden daha etkili bir davettir.
Güven Toplumu İnşa Etmek: Ticarette dürüst olmak, toplumda güvenin yayılmasına ve sosyal ilişkilerin güçlenmesine doğrudan katkı sağlar.
2. Ekonomik Güç Kazanmak ve Kullanmak (Maddi Hizmet)
Zekât ve Sadaka: Helal yoldan kazanılan servetin zekâtını tam ve zamanında vermek, en büyük maddî hizmettir. Ticaretten elde edilen kârın bir kısmını, eğitim, sağlık, fakir ve yoksullara yardım gibi sosyal hizmetlere ve hayır kurumlarına aktarmak, doğrudan dine hizmettir.
İstihdam ve Üretim: Yatırım yaparak, yeni iş imkanları (istihdam) sağlayarak ve kaliteli üretim yaparak toplumun refah seviyesini artırmak. Böylece, insanların onurlu bir şekilde rızıklarını kazanmalarına vesile olunur.
Faizsiz Finans: Alternatif faizsiz finans yöntemlerini ve İslamî ticaret modellerini (Mudaraba, Müşareke vb.) geliştirip yaygınlaştırmak, haramdan uzak duran bir ekonomik sistemin inşasına hizmet eder.
3. İslami Değerleri Yaymak (Sosyal ve Kültürel Hizmet)
Çalışanların Hakları: İşçinin ücretini alın teri kurumadan tam ve vaktinde ödemek, onlara âdil davranmak, temel haklarını (sigorta, izin vb.) gözetmek, iş yerinde ibadet etmelerine imkan tanımak bizzat dinin emridir ve dine hizmettir.
Helal Ürün ve Hizmetler: Müslüman toplumun ihtiyaç duyduğu helal, kaliteli ve faydalı ürün/hizmetleri sunmak.
Müsamaha ve Kolaylık: Alışverişte ve borç ilişkilerinde müsamahalı ve kolaylaştırıcı olmak, zor durumda olan borçlulara süre tanımak veya imkan varsa borcunu affetmek, Allah'ın rahmetini celbeden bir hizmettir.
Peygamberimiz (sav): "Satarken ve alırken, borcunu isterken ve öderken kolaylık gösteren kimseye, Allah merhamet eylesin."5
Ticaret Nasıl Dine Hizmet Eder?
Ticaret, İslamî ahlakla bütünleştiğinde, toplumun temel ihtiyaçlarını karşılayan, refahı artıran ve adaleti sağlayan bir mekanizma haline gelir.
Toplumsal Adaletin Sağlanması: Dürüst ticaret, haksız kazancı, sömürüyü ve fırsatçılığı önleyerek toplumda ekonomik adaletin tesis edilmesine yardımcı olur. Karaborsacılık ve tekelcilik gibi uygulamalardan kaçınmak, piyasada dengeyi ve herkes için erişilebilirliği sağlar.
Maddi Bağımsızlık ve Güç: Helal yoldan kazanılan maddi güç, Müslümanların kimseye muhtaç olmadan kendi ayakları üzerinde durmasını, dolayısıyla bağımsızlığını ve onurunu korumasını sağlar. Bu güç, aynı zamanda dinî ve sosyal projelere destek olmak için bir kaynaktır.
İbadetlere Destek: Ticaretle elde edilen kazanç, farz olan hac, zekât gibi ibadetlerin ifa edilmesine ve ailenin helal yoldan geçiminin sağlanmasına imkan tanır. Aile fertlerinin ihtiyaçlarını helal yoldan gidermek, Resulullah'ın (s.a.v.) ifadesiyle, sadaka yerine geçer.
Dünya Medeniyetine Katkı: Geçmişte Müslüman tüccarlar, gittikleri her yere sadece mallarını değil, aynı zamanda İslam ahlakını ve medeniyetini de taşımışlardır. Dürüst ve âdil ticaret, yeni coğrafyalarda İslam'ın tanınmasına ve kabul görmesine büyük katkı sağlamıştır.
Özetle, İslam'da ticaret, kâr amacı güden bir faaliyet olmasının yanı sıra, imanın bir gereği olarak âdil, dürüst ve toplumun fayda ve menfaatini esas alan bir hayat tarzıdır. Bu şuurla yapılan her alışveriş, birer ibadet ve dine hizmet fiilidir.
Bakara, 2/275.
Tirmizî, Büyû', 4.
Buhârî, Büyû', 19.
Nûr, 24/37.
Buhârî, Büyû', 16.