1. Bir otobüs düşünün. içinde onlarca kişiyle şaranpole yuvarlanıp bazıları vefat ediyor. Bazıları da yaralı olarak kurtuluyorlar. Otobüsün şaranpole yuvarlanma işini Allah mı yapıyor. Yani Allah o anda şoförun iradesini mi alıyor. Ölenler ve yaralananların kaderi bu şekilde mi oluşuyor?

2. Bir katil düşünün bir de maktul. Katile öldürme meylini veren Allah mıdır? Yani öldürme şartlarını Allah mı meydana çıkarıyor?

Kaderin bir insanların iradesiyle gelişen ve insanların sorumlu tutlduğu bir yönü olmakla birlikte bir de insan iradesinin dışında gelişen ve sorumlu olmadığı takdir kısmı vardır. Her iki yönü de kaderdir. Ama kader bizi kendi irademizle olan şeylerde zorlamaz. Biz kendi irademizle o işi tercih ederiz. Allah ise yaratır. Bundan dolayı da sorumluluk bize aittir.

Birinci sualiniz; Allah insana cüzi bir irade vermiştir. Allah kullarının iradesini ellerinden almaz. Ama sizin sorduğunuz otobüs kazası üzerinden gidecek olursak şöyle diyebiliriz: Şoför, kazadan önce araç bakımını tam yaptırmış, gayet dikkatli, ihmali yok ve kendisinin iradesi dışında herhangi bir sebebten ötürü  kaza olmuşsa bu bir ilahi takdirdir ve bundan şoför mesul ve sorumlu değildir. 

Şöförün, kaza anında veya öncesinde kazaya sebeb olacak  bir ihmali, bir hatası varsa ve bu sebebten ötürü kaza yapmışsa mesuliyet söföründür, cezaya o katlanacakır. Kazayı yaratma fiili Allaha aittir. Bu da bir kaderdir. Fakat burada insanın tercihi ve iradesi olduğu için sorumluluk insana aittir. Şoför eğer bilerek kaza yaptı ise o zaman katil olur. Ama ihmalden veya hatasından solayı oldu ise katil denilmez. 

İkinci sualiniz: Allah herkese iyiye ve kötüye meyiller vermiştir. Bununla birlikte hangilerinin iyi hangilerinin kötü olduğunu kitap, peygamber ve vicdan ile bildirmiştir. Bundan sonra ise insanları serbest bırakmıştır. İnsanlar kendi iradeleriyle serbest olarak tercihte bulunurlar. Bu tercihlere göre de sorumlu olup hesaba çekileceklerdir. Sonucu yaratan ise bir çok hikmetler gereği Allah'tır.

Dolayısıyla bütün meyilleri veren Allah olduğu için öldürme meyli de Alllah'tandır. Fakat kişi iradesiyle ölüdürmeyi seçmeden Allah o kişiye zorla maktülü öldürtmüyor. Yani kişi kendi meylini iradesiyle kullanır. İyiye gelen meyli isterse işler istemezse işlemez. Kötüye gelen meyli de böyledir. Bundan dolayı da sorumluluk insana aittir.

Ayrıca ilgili linkler de konuya ışık tutacak yazılar mevcuttur. İstifade edilebilir

/soru-cevap/kaderin-insan-iradesini-iptal-etmemesi

/soru-cevap/kaderle-alakali-bir-soru

/soru-cevap/cuzi-iradenin-temeli-bir-emr-i-itibari-oldugundan-illet-i-tamme-istemez