İhlas Risalesinde ikinci düsturda geçen "onların üstünde fazilet-füruşluk nevinden gıpta damarını tahrik etmemektir" ifadesini nasıl anlamamız gerekiyor?  Faziletfüruşluk nasıl yapılır, gıpta damarı nasıl tahrik edilir, örnek vererek açıklar mısınız?

“Fazîlet kelimesinin türetildiği fazl kelimesi masdar olarak “artmak, fazlalaşmak, üstün olmak”, isim olarak ise “eksikliğin (naks) zıddı, artık, fazlalık, ihsan” gibi mânalara gelir. Klasik sözlüklerde fazlın ileri derecesine fazilet dendiği belirtilmiştir. Râgıb el-İsfahânî, felsefe kültürünün geliştirdiği anlayışın etkisiyle fazilet terimini “insanın başkalarından üstün ve imtiyazlı olmasını sağlayan durum, kişiyi mutluluğa götüren şey” diye tarif etmiş ve bunun zıddına "rezîlet" denildiğini belirtmiştir.” (TDV İslâm Ansiklopedisi)

Fazîletfüruş ise; kendini fazîlet sahibi olarak göstermek, faziletini karşı tarafa satmak gibi mânâlarda kullanılmaktadır.

Misal olarak; bir kimseye “sen tembelsin” demek, aslında kendisinin çalışkan olduğunu gizli olarak imâ etmek anlamını taşıyabilir. “Sen şunu bilmiyorsun” demek, ben bu meseleyi iyi bilirim demek olarak algılanabilir. Onun için bir kimsenin, hizmette bulunan kardeşine bu tarz ifadeleri kullanması doğru değildir. Eğer düzeltilmesi gereken bir hata ve kusur varsa, kendisini öne çıkarmadan ve “biz” dilini kullanarak lütufla karşı tarafın ıslahına çalışmak en güzel olanıdır.

Gıpta damarını tahrik etmeyi de şöyle anlayabiliriz: 

İnsanda, güzel, faziletli ve değerli şeylere karşı fıtrî bir imrenme, beğenme ve hayranlık duygusu vardır. Özellikle ilmi olan, takva ve güzel ahlak sahibi kişilere karşı hoş bir gıpta ve hayranlık duygusu pek çok insanda bulunur. Mesela bu hizmet içinde bir şahsın çok güzel hattı olduğunu düşünelim. Risaleleri çok güzel bir şekilde yazıyor olsun. Bu kişinin güzel ve şirin hattına başka bir kişi hayranlıkla bakar ve gıpta eder. "Keşke ben de böyle güzel yazı yazabilsem! Maşallah" tarzında takdir ve beğenisi olur. Ancak hattını beğendiği kişi fazîletfüruş taslayarak; "Sen ne biçim yazıyorsun böyle, hiç bu şekilde mi yazılır Risaleler, biraz daha dikkat et sene, olmuyor bu şekilde, bak ben nasıl yazıyorum..." tarzında tenkitte bulunsa yani fazîletfüruşluk yapsa, o zaman o şahsa karşı olan gıpta damarı menfi olarak harekete geçer. Gıpra ettiği kişiye haset etmeye, onu kıskanmaya, hatta kin beslemeye ve kendisine rakip olarak görmeye başlar. "Çok bilmiş, en iyisini sen bilirsin zaten, bak seni nasıl geçiyorum, ..." tarzında düşüncelerle o kişiye karşı olan güzel bakışı gördüğü tenkit üzerine tamamen menfi ve hoş olmayan bir nazara dönüşür. Nefis ve şeytanın telkinleriyle aradaki ihlas, ittihat ve kardeşlik bağları zedelenir, ihlas kırılır. 

Bu noktadan hareketle, diğer arkadaşların gıpta damarlarını menfi olarak tahrik etmemek adına çok dikkat edimelidir. İhlas düsturlarına azamî riayet edilmelidir. 

Ayrıca bakınız:

https://risale.online/soru-cevap/tenkid-etmemek