Bu parça, Bediüzzaman Hazretlerinin Münazarat Risalesi’nde İttihad-ı İslam’ı tarif ettiği veciz bir parçadır. Üstad Hazretleri, sual-cevap şeklinde ilerlediği Münazarat Risalesi’nin bu kısmında ittihad-ı İslam’ı alışılmışın dışında parlak ve cazip bir benzetme ile tarif etmektedir. Öncelikle Hz. Üstad, İttihâd-ı İslâm’ı manevî bir saray gibi yüce ve mukaddes olarak tasvir eder. Kâbe, Ravza, Ceziretü’l-Arab ve Devlet-i Osmaniye gibi merkezleri bu birliğin farklı unsurları olarak ortaya koyar. Bu teşbihten sonra metin şu şekilde devam eder:
“Eğer İslâmiyet milliyetini ve ittihâd-ı İslam’ın taşını ve nakşını istersen, işte bak, hayâ ve hamiyetten neş’et eden civanmerdâne humret; hürmet ve rahmetten tevellüd eden ma‘sûmâne tebessüm; fesâhat ve melâhatten hâsıl olan rûhânî halâvet…” 1
Bediüzzaman Hazretleri ittihad-ı İslam sarayının en önemli unsurları olan mekânları/sütunları sıraladıktan sonra ittihad-ı İslam’ın taşları ve nakışları hükmünde olan özelliklerden bahseder. Eğer ittihad-ı İslam bir saraysa ve o saray da taşlardan meydana geliyorsa elbette o sarayın duvarında farklı farkı renklerde nakışlı taşlar ve süslemeler bulunacaktır.
İşte o sarayın koyu kırmızı renkli taşlarından birisi hayâ ve hamiyettir. Evet, hayâ ve hamiyet ittihad-ı İslam binasının/sarayının nurani, yaldızlı, nakışlı bir taşı hükmündedir.
Diğer nakışlı bir taş da hürmet ve rahmettir. İttihad-ı İslam sarayının duvarlarında tebessüm ederek kendini göstermektedir. Evet, İslam’ın en parlak yönü şüphesiz merhamettir.
Bir diğer nakışlı taş da fesahat ve melahattır ki (sözün açık net ve tatlı olmasıdır.) Evet, İslam’ın en leziz en tatlı bir yönü kelamındaki (Kur’an’da ve hadislerde) zarafeti, belagati ve güzelliğidir.
Mektubat, 417