Bediüzzaman Hazretleri şöyle buyurur:

Arkadaş! Ye’se düşen adam, azabdan kurtulmak için istinâd edecek bir noktayı aramaya başlar. Bakar ki, bir mikdar hasenât ve kemâlâtı var. Hemen o kemâlâta bel bağlar, güvenir. Ve der ki: “Bu kemâlât beni kurtarır.” Ve bir derece rahat eder. Halbuki a‘mâle güvenmek ucubdur. İnsanı dalâlete atar. Çünki insanın yaptığı kemâlâtta ve iyiliklerde hakkı yoktur. Kemâlât ve iyilikler mülkü değildir. Onlara güvenemez.

Hem insanın vücûdu ve cesedi bile onun değildir. Çünki kendisinin eser-i san‘atı değildir. O vücûdu yolda bulmuş değildir. Lakîta olarak da temellük etmiş değildir. Yani kıymeti olmayan şeylerden olduğu için yere atılmış da, insan almış değildir. Ancak o vücûd, garib san‘atın ve acîb nakışların şehâdetiyle, bir Sâni‘-i Hakîm’in dest-i kudretinden çıkmış kıymetdar bir hânedir. İnsan o hânede emâneten oturur. O vücûdda yapılan binlerle tasarrufâttan ancak bir tanesi insana âittir.

Ucb, insanın yaptığı ibadetlere, iyiliklere ve güzel amellere güvenip onları kendinden bilmesidir. Kişi, “Ben iyi bir insanım, çok ibadet ettim, çok hayır yaptım, artık kurtulurum.” Düşüncesine kapılırsa ucba düşmüş olur.

Ucb, kalpte gizli bir hastalıktır. Kibir gibi dışa vurmaz; insan yalnızken bile kalbinde bu hâli taşıyabilir. Kibir insanlarla alakalı bir büyüklük duygusudur, ucb ise Allah’a karşı bir gaflettir.

Âlimlerin Ucb Hakkındaki Görüşleri

• İmam Mâverdî: Faziletleriyle övünmek ucbdur, makam ve itibarla övünmek kibirdir.

• İbn Hazm: Ucb; kibir, övünme ve büyüklenmenin köküdür.

• Hâris el-Muhasibî: Kibir ucbdan doğar.

• İmam Gazâlî: Kibir insanlara karşı olur, ucb ise kişinin kendi içinde gizlidir.

• Bediüzzaman Said Nursî: “Ameline güvenmek ucbdur.”

Ucbun Ortaya Çıkış Safhaları

1.Kişi farzları tam yapamaz, günahlardan uzak duramaz.

2. Bu hâlde azaptan korkar, endişeye düşer.

3.“Benim hâlim ne olacak?” diye ümitsizliğe (yeise) kapılır.

4. Bir çıkış yolu arar.

5. Önceden yaptığı bir hayrı hatırlar ve “Bu amel beni kurtarır.” der.

6. Böylece Allah’a değil, ameline güvenerek ucba düşer.

Ucbun Tehlikesi

Ucb, insanı dalâlete götürür. Çünkü insanın yaptığı hiçbir amel aslında kendine ait değildir. İyiliği yaptıran, o fırsatı veren, o gücü nasip eden Allah’tır. Bir kimse bir fakiri doyurur, bir yaşlıya yardım eder veya ibadet eder; ama o ameli yapabilmesi için gerekli kuvveti, aklı, imkânı, niyeti ona Allah vermiştir. Dolayısıyla kulun o amelde gerçek bir payı yoktur. İnsan kendi ameline sahip çıkarsa, Allah’ın rahmetini unutur ve ucba düşer.

Ucbun Sebebi

Ucbun kökünde, insanın yaptığı amelleri kendi mülkü sanması vardır. Oysa insanın ne vücudu, ne aklı, ne nefesi, ne de imkânı kendisinin değildir. Hepsi Allah’ın ihsanıdır. Dolayısıyla insan, iyiliklerinde mazhar (Allah’ın lütfuna ayna olan) konumundadır, masdar (o lütfun kaynağı) değildir.

Ucbun İlacı

1.   Amelini Allah’tan bil.
“Ben yaptım.” deme, “Allah bana yaptırdı.” de.

2.   Şükret, övünme.
Amellerini övünç değil, şükür vesilesi yap.

3.   Ameline değil, Allah’ın rahmetine güven.
Kurtuluşu kendi gücünde değil, Allah’ın merhametinde ara.

4.   Niyetini temiz tut.
Her ibadetten sonra “Ya Rabbi, bu senin ihsanındır.” diye dua et.

5.   Tevazu sahibi ol.
Amellerinin sahibi olmadığını bilmek, seni ucbdan korur.

Sonuç

İyiliklerde kulun bir hakkı yoktur. Çünkü o iyilikleri yaptıran, onlara vesile olan Allah’tır. İnsan bu hakikati unutup kendine pay çıkarırsa ucba düşer. Ucb, ibadetlerin sevabını azaltır, kalbi karartır. Bu yüzden mü’min, daima şükür ve tevazu içinde olmalıdır.