"Nasıl ki bir cisimde, neşv ü nemâ için tevessü‘ meyli bulunur. O meylü’t-tevessü‘ ise, çünki dâhildendir, vücûd ve cisim için bir tekemmüldür. Fakat eğer hâriçte tevsî‘ için bir meyil ise, o vücûdun cildini yırtmaktır. Tahrîb etmektir. Tevsî‘ değildir." Cümlesini izah eder misiniz?

Bahse konu olan yer şöyledir:

"Nasıl ki bir cisimde, neşv ü nemâ için tevessü‘ meyli bulunur. O meylü’t-tevessü‘ ise, çünki dâhildendir, vücûd ve cisim için bir tekemmüldür. Fakat eğer hâriçte tevsî‘ için bir meyil ise, o vücûdun cildini yırtmaktır. Tahrîb etmektir. Tevsî‘ değildir. Öyle de, İslâmiyet’in dâiresine selef-i sâlihîn gibi takvâ-yı kâmile kapısıyla vezarûriyât-ı dîniyenin imtisâli tarîkiyle dâhil olanlarda meylü’t-tevessü‘ ve irâde-i ictihâd bulunsa, o kemâldir ve tekemmüldür.

Yoksa zarûriyâtı terk eden ve hayat-ı dünyevi­yeyi hayat-ı uhreviyeye tercîh eden ve felsefe-i maddiye ile âlûde olanlardan olan o meylü’t-tevsî‘ ve irâde-i ictihâd, vücûd-u İslâmiyeyi tahrîb ve boynundaki şer‘î zincirini çıkarmaya vesîledir." (27. Söz)

Mesela kurban için alınan bir koyunu iyi besleyerek kilo almasını ve büyümesini temin edebiliriz. Bu şekilde besili hale gelmesi içten gelen bir genişleme ile olmuş olur. Fakat bunun yerine dıştan bir iğne vurarak veya su pompalayarak yapacak olsak bu iş içten gelen bir büyüme ile olmamış olur. Fıtri olmadığı için de Koyuna zarar verir. Hatta çatlamasına ve ölmesine sebep olabilir.

Bunun gibi ictihadi meselelerde gerçekten takva sahibi ve salih kimselerden olan işin ehli kimseler ictihad ederse bu fıtri olduğu için İslam'a zarar vermez tahrip olmaz. Fakat dinin zaruri emirlerini terk eden takva ve salahatten uzak, dünyayı ahirete tercih eden ve felsefe ile kafası karışık kimseler ictihad ederse bu İslam'a zarar vermektir ve tahrip etmektir.