Bediüzzamanı diğer alimlerden farklı kılan ve ön plana çıkaran hussiyetleri nelerdir?

Bediüzzaman Said Nursi Hazretleri, İslam dünyasında önemli bir yere sahip olan bir alimdir. Ancak yaşadığı asrın gerektirdiği şartlar bakımından diğer alimlerden ayrılmıştır. Onu diğer alimlerden ayıran, farklı kılan ve öne çıkaran birçok hususiyet vardır. Bunların tamamını incelemek bir kitap konusudur. Ancak belli başlı bazı özellikler bize göre şunlardır;

1. İlmî Yönü ve Derinlikli Analizleri: Bediüzzaman Hz., İslâm ilimlerine derinlemesine vakıf bir âlimdir. Kendisi henüz çok erken yaşlarda icazetini almış, üstün zekâsı sebebiyle hocaları tarafında “zamanın eşsizi” anlamına gelen Bediüzzaman ifadesiyle lakaplandırılmıştır.₁ Eserlerinde görüleceği üzere farklı bir bakış açısı ve derin bir analiz gücü vardı. Getirdiği deliller, metin tahlili, bakış açısı, üslubu çok farklıydı.

Ayrıca üstün bir ezber kuvvetibe sahiptir. Örneğin; Üstad Hazretleri 1892 yılında Siirt’e, Molla Fethullah Efendi’nin yanına gitmiştir. Burada hocası ile şöyle bir hatırası geçmiştir; Molla Fethullah, Said Nursi Hazretleri’nin geçen sene “Suyutî” okuduğunu o halde bu sene ise “Molla Cami” okuması gerektiğini söyler. O ise bu kitapların hepsini bitirdiğini ifade eder. Bunun üzerine Molla Fethullah hangi kitabı sorduysa okuduğunu söyler. Hocası hayretler içerisinde kalır ve duyduklarına inanamaz. Kitaplardan sorular sorarak Bediüzzamanı imtihan eder ancak verilen tüm cevaplar doğru, eksiksiz ve tatmin edicidir. Molla Fethullah, Nursi’nin zekâda harika olduğunu itiraf ederek bu sefer de ezberini imtihana tâbi tutar. Makamat-ı Harîriye’den birkaç satırı, iki defa okumak suretiyle ezberlemesini ister. Bunun üzerine Nursi, bir sayfasını bir defa okumak suretiyle ezberler. Molla Fethullah; “Bir kimse de zekâ ile ezberin ileri derecede bir araya gelmesi nadirdir.” cümleleriyle şaşkınlığını izhar eder. Çok ilginçtir ki, bu konuşmaları dinleyen ve Said Nursi’nin geçen sene hocası olan Molla Ali Suran, artık kendilerinden ders almaya başlamıştır.

Subki'nin yüz civarı eserden istifade ederek Fıkıh Usulüne dair yazdığı iki ciltlik eseri "Cem'ü'l-Cevâmi'” kitabını, günde iki saat meşgul olmakla bir haftada ezberlemiştir. Bunun üzerine Molla Fethullah kitabın üzerine “قد جمع في حفظه جمع الجوامع جميعه في الجمعة" yani "Cem'ü'l-Cevâmi' kitabının tamamını bir haftada hıfzında cemetmiştir. (ezberlemiştir)" notunu düşer. Said Nursi ise bu anısını kitabın üzerinde yazdığı şu not ile kaydetmiştir; “انى جمعت جمع الجوامع جميعه في الجمعة” yani “Cem'ü'l-Cevâmi' kitabının tamamını bir haftada hıfzımda cemettim. (ezberledim)”[2]

2. Çok Yönlü Bir Alimdir; Kur'an, hadis, fıkıh gibi İslamî ilimlerde geniş bir bilgi birikimine sahiptir. Ayrıca çağının ictimaî, felsefi ve ilmi meselelerini de İslamî bakış açısıyla ele alarak derin analizler yapmıştır. Bediüzzaman Hazretleri tefsir, kelam, mantık ilimlerinde müstakil eserler yazmış; ancak aynı zat bütün bunlara rağmen zamanın ne büyük ilmi heyeti olan, devletin resmi kurumu “Dârü'l-Hikmeti'l-İslâmiyye” ye hadis alimi olarak kabul edilmiştir. Bu onun her ilimde ne kadar derunî bilgi sahibi olduğunu bizlere göstermektedir.
3. Modern Zamanlara Uyarlaması: Bediüzzaman’ın öne çıkan bir diğer yönü, öğrendiği klasik bilgileri modern dünyanın sorunlarına cevap verecek tarzda geliştirmesidir. Modern çağda ortaya çıkan problemleri görebilmiş, nakil ve akıldan kopmadan klasik eserlerden de istifade ederek yepyeni bir uslüp, delil ve dil geliştirmiştir. Bu, onu çağının ötesinde bir düşünür haline getirmiştir.

Onun zamanı iyi analiz etmesine bir diğer örnek ise değişen zamanın eğitim sisteminde gereken ihtiyacı görmesidir. Buna göre Doğuda, dinî ve fennî ilimlerin bir arada okutulduğu hem akla hem kalbe hitap eden bir eğitim hareketi başlatmak istemiştir. Bu projesiyle mektep-medrese-tekkeyi bir çatı altında birleştirerek bir üniversite kuracak, müslümanları ilmen ve fikren batı karşısında üstün duruma getirecek bir eğitimi tesis edecekti. Farklı İslam coğrafyalarından talebeler alıp bu vesile ile müslümanları menfi milliyetçilikten kurtaracak, itihad-ı İslam’ı sağlayacaktı. Bu üniversitesi için temel atsa da gelişen bazı hadiseler sebebiyle tamamlayamadı.

4. Mücadele ve Sosyal Yönü: Bediüzzaman, İslamî değerleri yaymak ve savunmak için yazdığı eserlerde sıklıkla çağrılar yapmış, insanları İslam'ın mesajıyla buluşturmayı amaçlamıştır. Ancak o eserleri yazarak köşesine çekilmemiş; bizzat sahada aktif olarak fiilen hareket etmiştir. İslâm’ı yaymak ve yaşamak adına bir cemaat tesis etmiş ve bu cemaati harika bir surette yönetmiştir. Türkiye’nin dört bir yanında ki bu insan topluluklarını harika bir surette takip etmiştir. Halen toplumun asayişini bozmayan, dini ve manevi değerlerine bağlı, devletini seven bir çok genç onun tesis ettiği topluluğun içerisinde yetişmektedir. Özetle Bediüzzaman, sadece teorik düzeyde değil, aynı zamanda pratikte de büyük bir hizmet anlayışına sahipti. Özellikle eğitim ve öğretim faaliyetleriyle ön plana çıkmış, genç nesillerin yetişmesine önem vermiştir.
5. Eserlerinin Kapsamı ve Etkisi: Bediüzzaman'ın eserleri geniş bir yelpazede İslamî ilimlerden sosyal ve siyasi meselelere kadar pek çok konuyu ele almıştır. Bu eserlerin etkisi, onun İslam dünyasındaki ve özellikle Türkiye'deki düşünce hayatına olan katkılarıyla görülebilir.
6. Zulme Karşı Duruşu: Bediüzzaman, yaşadığı dönemde baskılara ve zulme maruz kalmış, ancak inancından ve düşüncelerinden taviz vermemiştir. Bu direniş ve sabır, onu diğer alimlerden ayıran önemli bir özellik olabilir. Zira onun yaşadığı dönemde alimler ve fikir adamları susturulmuş, baskılanmış hatta asılmıştır. Bu sebeple birkaç isim dışında bir çok ilim insanı ya inzivaya çekilmiş ya da gurbete girmiştir. Ancak o, hiçbir şekilde mücadelesinden vazgeçmemiş, tüm gerçekleşmiş ve gerçekleşmemiş bir çok suikast teşebbüsüne rağmen davasını anlatmaya devam etmiştir.