Organ bağışı yapmak veya organ nakli yapmak dinimize göre hükmü nedir? Eğer zaruret durumunda caiz ise bu zaruret durumu tam olarak neleri kapsamaktadır? Mezheplerin bu konudaki görüşleri nelerdir?

Böyle önemli bir meselede şahsi fetvalardan daha çok İslâm âlemindeki saygın, müttaki ve Müslümanların güvenini kazanmış büyük âlimlerin oluşturduğu bir heyetin istişare ederek “ki bu meşveret Müslümanları temsil edebilir” verecekleri bir fetva daha sağlıklı bir karar olacaktır. Bu konu ictihad gerektiren yeni bir konu olduğundan bizim bir müctehid gibi bu konuda yönlendirici bir fetva vermemiz yanlış olur. Ancak sizlere yardımcı olması açısından verilen fetvaları aşağıda sıralayacağız;

Kadavra meselesine Diyanet işleri Başkanlığının verdiği fetva içi bakınız;

https://kurul.diyanet.gov.tr/Karar-Mutalaa-Cevap/9669/organ-naklinin-dini-hukmu

https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/993/organ-bagisi-caiz-midir 

Halil Gönenç Hoca Günümüz Meselelerine Fetvalar isimli eserinde şu şekilde açıklamaktadır.

“S.) Bir insanın organını alıp başka bir insana nakletmek caiz midir?

C.) Organ nakli eski bir olay olmayıp, Miladi 19. asırda ortaya çıkmıştır. Ancak İslâm fikhı açısından yeni bir mesele değildir. İslâm fakihleri, insan cüz’ünden istifade etmenin caizliğini eskiden beri tartışmışlardır. İmam Azam'ın talebesi ve Hanefi mezhebinin derleyicisi olan İmam Muhammed bin Hasan Eş-Şeybanî, "Koyun, sığır, deve, at ve benzeri hayvanların kemikleriyle tedavi olmakta bir beis yoktur. Ancak domuz ve insan kemiği bundan istisna olup, domuz ve insan kemiğiyle tedavi olmak caiz değildir" demiştir. [2]

Buna binaen, canlı veya cansız insan organlarından istifade etmek caiz değildir. Hanefi kitaplarında bu görüş cereyan etmiştir. Buradaki delilleri; "İnsan kerim bir varlık olduğu için, canlı veya cansız, organlarını kullanmak caiz değildir " denilmiştir.

Şafii mezhebine göre, mecbur kalındığı zaman diğer hayvanların organlarını kullanmak nasıl caiz ise, insan organlarını da kullanmak caizdir.

Akıl da, organ naklinin caizliği ile hükmetmektedir. Çünkü ölü olan insanın organları bir başkasına nakledilmediği zaman ya kurtçuk ve böceklere yem olacak veya kabirde zamanla toprağa dönüşecektir.

Maliki mezhebinde, organ nakli hakkında ihtilaf edilmiş, sahih olan görüşe göre "İzdirar halinde, organ nakli caizdir" denilmiştir. [3]

İslâm Fıkıh Konseyi de, organ naklinin caizliğini kararlaştırarak şöyle demiştir: Evvela bir insanın uzvunu alıp başka bir insanın hayatını kurtarmak veya asli organlarından bir organın vazifesini ifa etmesi için nakil yapmak, uzvu alınan insanın kerametine engel değildir. Çünkü organ naklinde büyük bir maslahat olup, organ nakli yapılan kişiye de büyük bir yardım söz konusudur.

Organ nakli, aşağıda gelen şartlarla beraber meşru' ve övgüye layık bir iştir;

1) Organını bağış eden kişiye, organının alınması hayati bir zarar vermeyecek.

2) Organını bağış eden kişiden, organı kendi isteği ile alınacak, bunda bir zorlama olmayacak.

3) Organ nakli, hastanın tedavisi için tıbbi tek çare olacak.

4) Organ nakli, âdeten ve gâliben başarıyla yapılabilen bir nakil olacak

Organ nakli için bil evla gerekli olan şartlar;

1) Bir insanın hayatını kurtarmak için ölmüş bir insanın organını almak, onun mükellef olması ve izninin alınmasına bağlıdır.

2) İzdırar içinde olan bir insana organ nakli yapmak, ilk önce eti yenen temiz hayvanların organlarından olmalı, mecbur kalınırsa diğer hayvanlardan olmalı.

3) Bir insanın kendi cisminden, örneğin deri ve kemik gibi, bir parça alınıp başka bir cismine nakil yapmak ihtiyaca binaen yapılmalıdır.

4) Rahatsız olan hastanın tedavisinde, varsa maden veya diğer maddelerden yapılmış, örneğin kalp kapakçığı, protez bacak ve benzeri süni parçalar kullanılmalıdır.

Geçmiş şartlarla beraber bu dört durum da, organ nakli için İslâm Fıkıh Konseyi'nin aradığı şartlardandır. [4]

İslâm Fıkıh Konseyi'nin değinmediği, ancak değinmesi lazım olan nokta, organ naklinde, şu sıralamanın takip edilmesinin gerekliliğidir;

1) Varsa ilk önce hangi madenden yapılırsa yapılsın, süni malzemelerden istifade etmek.

2) Süni malzeme yoksa, temiz ve eti yenen hayvanların organlarindan istifade etmek.

3) Yoksa, köpek ve domuz hariç diğer hayvanların organlarından istifade etmek.

4) Bu da yoksa köpek ve domuz organlarından istifade etmek.

5) Bu da yoksa ölü insan organlarından istifade etmek.

6) Bu da yoksa hayatta olan bir insanın, sağlığına zarar vermeden organlarından istifade etmek.

Tenâsul organlarının nakli kesinlikle caiz değildir. Çünkü tenâsul uzvu ve yumurtalıklar, doktorların dediğine göre hamilelikte tesire devam etmekte, organı alınan canlının sıfatlarını, organ nakli yapılan kişiye taşımaktadır. Bu sebeple tenasul organlarının nakli dinen haramdır.”[5]

[1] https://kurul.diyanet.gov.tr

[2] Feteva-i Hindiyye c.5, s.254

[3] Zerkâni c.2, s.28

[4] İslâm Fıkıh Konseyi'nin Kararları, 138

[5] Halil Günenç, Günümüz Meselelerine Fetvalar, Baskı Yok, (İstanbul: Yasin Yayınevi, trhsz), c: 3. s: 127-129.