Mesnevî nuriyede üstad hazretleri: "İmâm-ı Rabbânî’nin (ra) dediği gibi, melikin atiyyelerini ancak matiyeleri taşıyabilir." Sözüyle neyi ifade ediyor?

Lügatte; atiyye kelimesinin hediye ve ihsan, matiyye kelimesinin ise binek anlamına geldiği ifade edilir. Bu cümlenin öncesinde anlatılan konuyu kısaca izah edersek, bahsimiz olan sözü daha doğru olarak anlayabiliriz.

Cenâb-ı Hak, âlemi sonsuz hikmetinin kanunlarıyla düzenler. Her şeye kabiliyeti nispetinde muamelede bulunur, ihsan ve ikram eder. Bu sebeple, Rabbimizin bütün işlerinde ve icraatında sonsuz hikmetin ve adaletin bulunduğu görülür.

Fakat insan; Allah'ın fiilerini, yani âlemde gerçekleşen olayları, bazen kendi nefsinin aldatıcı heveslerine, aklının dar ölçüsüne göre değerlendirir. Bu sebeple de hataya düşer. Bu kâinatta gerçekleşen her bir olayın arkasında bulunan büyük hayırları göremez.

Nasıl ki; büyük bir kantarın kaldırabileği ağır yük, küçük bir teraziye yüklenemez. Yüklense de taşıyamaz. Öyle de; Rabbimiz mutlak hikmet ve adalet sahibi olduğu için her varlığa kaldırabileceği kadar vazifeyi yükleyip onları sorumlu tutar. O vazifelerin hakkıyla yerine gelmesine vesile olacak cihazlar ile de varlıkları donatır, ihsanda ve lütufta bulunur.

Meselâ; bir taş, kendisine verilen kabiliyet doğrultusunda vazifesini yerine getirir. “Bir bitkiye veya ağaca verilen ihsanlar (atiyyeler), neden bana da verilmedi?” diyemez.

Ağaç ise, “Neden hayvanlara yapılan muamele (lütuflar, ihsanlar)  bana da yapılmıyor?” diyemez. Çünkü kabiliyeti müsait değildir.

Öyle de; bir insan, başkalarına bakıp (özellikle de büyük makamlarda bulunan peygamberlere, veli kullara bakarak) “Neden bu ihsanlar bana da verilmedi?” diyemez. Cenâb-ı Hak, manevi makam ve mertebece yüksekte bulunan insanlara, büyük mesuliyetleri ve ihsanları verir. Ona göre de vazifeler yükler. Allah, bu ihsanları ve mesuliyetleri ancak onları yüklenebilecek kullarına yükler.

İmâm-ı Rabbânî Hazretleri’nin, “Melikin atiyyelerini, ancak matiyeleri taşıyabilir." sözünü, bu tarzda anlayabiliriz diye düşünüyoruz.