Melekler nasıl varlıklardır? Temel özellikleri nelerdir?

Meleklerin kendilerine mahsus bazı özellikleri vardır. Erkeklik, dişilik, yemek, içmek, evlenmek, uyumak, yorulmak, usanmak, gençlik, ihtiyarlık, gibi insani hallerden uzaktırlar. Ayrıca melekler, insanlar gibi bir imtihana tabi değildirler. Günah işlemezler ve emre muhalefet etmezler. Allah (cc) tarafından verilen vazifeleri, onun istediği şekilde ve onun kudretiyle kusursuz bir şekilde yaparlar. “Allah'ın kendilerine buyurduğuna karşı gelmeyen ve emredildikleri şeyi yapan melekler vardır.” (Tahrim, 6) ayeti buna işaret eder. İnsanlardan farklı olan diğer bir özellikleri de mânevî makam ve rütbelerinin sabit olmasıdır. Makamlarında alçalma ve yükselme olmaz.
Melekler, Kuran-ı Kerim dinlemekten, ilim meclislerinde, Allah’ın anıldığı yerlerde bulunmaktan, güzel kokulardan, güzel söz ve hareketlerden hoşlanırlar. İnsanların yaptığı kötü işlerden, kötü kokulardan, kötü sözlerden rahatsız olurlar.

Melekler, iş yapanlar ve âbid melekler olarak iki kısma ayrılırlar. İş yapan kısmı, kainatta câri olan kanunların yürütülmesinde vazifeli olarak çalışırlar. Mürselât ve Zâriyat surelerinin ilk ayetleri bu kısım meleklerden bahsettiği gibi, sevgili peygamberimiz (sav) de “Her bir yağmur damlasını bir melek indirir.” buyurmakla bu kısım meleklere işaret etmiştir. Yalnız bu melekler, Allah’ın yardımcıları değildir. Çünkü onun sonsuz kudreti, yardımcıya ihtiyaç göstermez. Onlar yaptıkları işleri, yine Allah’ın izni ve kudretiyle yapan memurlardır. Asıl vazifeleri, görevli oldukları yerlerdeki Allah’ın sanatlarını ve işlerini seyredip tefekkür etmektir. O sanat ve işler vesilesiyle anladıkları Allah’ın yüceliği karşısında ona hamd edip tesbih etmektir. Demek ki bu kısım meleklerin ibadetleri, yaptıkları işlerindedir.

Abid, yani kulluk eden melekler ise sadece ibadet ederek yaşarlar. Peygamberimiz (sav) hadislerinde namaz kılan, ruku eden, secde eden bu kısım melekleri miraç gecesi gördüğünü haber vermiştir. Allah, her iki kısım meleklerin de yaptıkları ibadet ve vazifelerinin ücretlerini amellerinin içine yerleştirmiştir. İşledikleri amelleri sebebiyle öyle büyük lezzetler alırlar ki melek olmayan bilemez. Hem onlar nurdan varlıklar oldukları için, yaptıkları ibadetlerin ve marifetlerin nurları onların bir çeşit gıdaları olur.
Bir devletin çeşitli dairelerinde farklı makamlarda çalışan memurlar olduğu gibi; meleklerin de farklı makamlara sahip ve farklı büyüklüklerde pek çok çeşitleri vardır. Her bir varlığın üstünde, o varlığın vekili olan melek vardır. Bir yağmur damlasından sorumlu olan melek ile güneşten sorumlu meleğin büyüklükleri, makamları ve kabiliyetleri elbette çok farklıdır. Her bir ağaç çiçek ve hayvan için görevli melaike vardır. Bunlardan başka hepsinin bir çeşit idarecisi hükmünde büyük melekler vardır. Bunların da en büyüklerine, dört büyük melek denilir.

1. Cebrail: Allah’tan aldığı emirleri Peygamberlere bildiren melektir. Diğer bir adı da “vahiy” meleğidir. Meleklerin en büyüğü ve Allah katında en değerli olanı Cebrail (as) dır.
2. Azrail: Allah’ın izniyle eceli gelen canlıların ruhlarını almakla görevlidir. Bundan dolayı Kuran-ı Kerimde “Melek’ül Mevt” yani ölüm meleği denmiştir.
3. Mikail: Kâinattaki tabiat olaylarından ve yaratılanların rızıklarından sorumludur. 
4. İsrafil: Kıyametin kopması ve tekrar dirilme esnasında “Sur” denilen bir boruya iki defa üfleyerek ilan edecek olan melektir. (Bkz. Sözler, 24. ve 29. Söz Melaike Bahsi)