Mefkud Eş

Kaybolup da kendisinden haber alınamayan, yeri ve hayatta olup olmadığı bilinmeyen kişiye “mefkûd” denilir. Fakihler, mefkûdün eşinin boşanma hakkı konusunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. 

Hanefîler “hükmen ölüm kararı” için “akranlarının vefatına kadar veya ortalama olarak yaşayabileceği azami süre beklemek gerekeceği” görüşünü benimsemişler; ayrıca bu durumu, eşinin müracaatı üzerine mahkeme tarafından “evlilik bağına son verilebilmesine imkân sağlayan bir gerekçe” saymamışlardır.[1]

Hanbelî mezhebinde, “mefkûd/kayıp” kişinin ortalama olarak yaşayabileceği süre dolunca[2]; Şâfiî mezhebindeki yaygın görüşe göre de “daha fazla yaşamayacağına kanaat getirildiğinde” ölü sayılmasına karar verilebilecektir.[3]

Gaib Eş

Fıkıh kitaplarında daha çok “yaşadığı bilinmekle beraber nerede bulunduğu bilinmeyen kimse” anlamında kullanılan “gāib” kavramını mefkūdden ayırt etmek üzere birincinin durumu “el-gaybetü’l-münkatıa” (irtibatın kesik olduğu gaiplik), ikincisinin durumu da “el-gaybe gayrü’l-münkatıa” (irtibatın kesik olmadığı gaiblik" şeklinde ifade edilir.[4]

İslâm hukukçuları, bu durumdaki bir kimsenin şahsiyetinin devam ettiği ve kural olarak gaipliğin mahkeme kararıyla evlilik bağının sona erdirilmesi için aynı mefkudda olduğu gibi başlı başına bir gerekçe olamayacağı noktasında fikir birliği içindedir.

Ancak daha sonraki dönemlerde Osmanlı Devleti’nin son döneminde yürürlüğe konan Hukūk-ı Âile Kararnâmesi’nde âlimler Maliki mezhebinin nafaka bırakmayan mefkūdün eşinin müracaatı üzerine hâkimin gerekli araştırmayı yapıp tarafların evliliğini sona erdirilebileceğini söylemişlerdir.

Yine Hukūk-ı Âile Kararnâmesi’nin 126. Maddesi mefkūdün yanı sıra nafaka bırakmadan uzakça bir yere gidip izini kaybettiren “gaib” kimsenin de eşinin müracaatı üzerine hâkimin gerekli araştırmayı yapıp tarafları tefrik etmesi hükmünü getirmiştir. [5]

[1] Serahsî, el-Mebsût, 11/35-36

[2] Haraşî, Şerhu Muhtasar, 4/149-151

[3] Şâfiî, el-Ümm, 5/255-256; Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, 4/48

[4] Beşir Gözübenli, “Mefkūd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 28/353-356.

[5] Beşir Gözübenli, “Mefkūd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 28/353-356.