Küll cüz; küllî cüz'î arasındaki fark nedir?

Kül-cüz, bütün ve parça demektir. Bu itibarla, bütünde bulunan bir özelliğe bütünde olan manasında küllî denir. Bütünün bir parçasında, ya da az bir kısmında bulunana da cüz'î denir.

Türkiye vilayet cüzlerinden oluşan bir külldür. Her bir vilayet onun bir cüz'üdür. Türkiye'nin bütün vilayetlerinde bulunan bir özellik için "Türkiye'de küllî olarak bulunur" denilir. Mesela, toprak Türkiye'de külliyen bütün vilayetlerde bulunur. Ya da insan külliyen bulunur.

Ama göl Türkiye'de cüz'î olarak bulunur. Yani her vilayette yoktur. Sınırlı bir kaç vilayette vardır.

Eğer bir özellik bütünün sadece bir parçasında varsa buna cüz'î-yi hakiki denir. Mesela, Başkentlik sıfatı sadece Ankara'da vardır. Ankara başkentlik sıfatı cihetiyle cüz'î-yi hakiki olur.

Aynı kıyası çok büyük ya da çok küçük fark etmez, her bütüne (külle) tatbik edebiliriz. Meselâ kâinatı âlemlerden oluşan bir bütün olarak ele alabiliriz. O zaman herhangi bir şey için "âlemde külî olarak, ya da cüz'î olarak bulunur" deriz. Veya insanı azalardan oluşan bir küll olarak ele alırız. İnsanda bir şeyin "külliyen, ya da cüz'î olarak bulunmasından" söz ederiz.

Bu ikisini de misalle anlatmaya çalışalım:

Meselâ, melekler kâinatı külliyen doldurmuşlardır. Kâinatın bütün cüzlerinde vardırlar. İnsan ise âlemde cüz'î olarak yalnız dünya cüz'ünde bulunur. Dünya kâinatın bir cüz'ü olduğuna göre, insan türünün kâinattaki varlığı cüz'îdir.

İnsan misali; insan bedeninin bütün parçalarında hücreler bulunduğuna göre, hücre insanda küllî olarak vardır. Fakat tırnak dokusunu oluşturan hücreler yalnız tırnaklarda olduğuna göre, tırnak hücreleri insanda cüz'îdir.

Kâinat ve insan misallerini kül-cüz, küllî-cüz'î tabirleriyle şöyle özetleyebiliriz:

Kâinat: Küll           Dünya:    Cüz                          İnsan: Küll          Tırnaklar:              Cüz

Melekler: Küllî       İnsanlar: Cüz'î                        Hücre: Küllî          Tırnak hücresi:   Cüz'î