15. Mektub'da, dünkü Kadir gecesine ulaşmak için birinci adam bir sene bekliyor, diğeri ruhen yükselip düne gidiyor. Misalin hakikatine baktığımızda ise, ikiside ayrı Kadir gecelerine ulaşıyor. Bu misalden yola çıkarak bir sene bekleyen asıl maksada ulaşamıyor mertebesi daha azdır denilebilir mi?

Sualinizde bahsi geçen On Beşinci Mektub'daki temsil özetle şöyledir:

"Dün geceki Kadir gecesine ulaşmak için iki yol vardır.

Biri: Bir sene gezip dolaşıp o geceye gelmektir.

İkincisi: Bir sene beklemeye gerek kalmadan zamandan sıyrılıp ruhen yükselip, dün geceki Kadir gecesini, öbür günkü bayram gecesi ile beraber bugün gibi görmektir."

Bu temsilde birinci adam, tarikat yoluyla hakikate ulaşmaya çalışan kimsenin misalidir. Tarikat mesleğinde kişinin kalb içinde keşif yoluyla yaptığı terakki, misalede Kadir gecesine ulaşmak için bir sene giden adamın haline benziyor.

İkinci adam ise, tarikate, yani kalb içinde manen seyahat yoluna girmeden, tefekkür mesleği ile hakikate ulaşan kişidir. Bu kişi, yalnız Kur'an ve sünnetten alınan veraset-i nübüvvet ilimleri yoluyla tefekkür ederek; yani içinde yaşadığı şu alemin, dünyanın ve nefsinin hakikatini tefekkür ede ede terakki edip yükselen velayet-i kübra mesleğinde giden kişidir. Bu adamın hali ise temsilimizde, zamanın üstüne çıkarak Kadir gecesine ulaşan adamın haline benziyor. Öbürünün uzun bir zamanda ulaştığı neticeye bu daha kısa bir zamanda ulaşabiliyor.

Bu ikinci zat, hakikate ulaştığında yani insan-ı kâmil olduğunda, makamı birincisinden daha yüksek oluyor. Çünkü tefekkürü kalb içinde ve keşif aleminde değil, şu gerçek alemde gerçekleştirdiği için ruhen daha fazla yükseliyor. Diğeri gibi gölgeden değil, asıldan hakikate ulaşıyor.

Birincisinin mertbesinin, ikincisine göre daha az olması maksada ulaşamamasından değil, metodun farklılığından kaynaklanıyor. Yoksa o yolda da hakikate ulaşılıp insan-ı kâmil olunuyor.