"Fakat verilmeyen mertebeler imkânâttır. İmkânât ise ademdir, hem nihayetsizdir. Ademler ise illet istemezler. Nihayetsize illet olamaz. Ademler neden illet istemez." cümlesini açıklar mısınız?

İllet: “Bulunduğu yerde değişiklik yapan durum” “Hükmü gösteren veya gerekli kılan yahut hükmün kendisine bağlandığı durum, vasıf, mana, gerekçe” şeklinde anlamları vardır. İllet açık, objektif, keyfiliğe kapı aralamayacak bir vasıf olması gereği üzerinde durulmuştur.

Nihayetsize illet olmaz. Çünkü nihayetsizin bir haddi, hududu olmadığı için bir hüküm verilemez. Açık bir hüküm tayin edilemez. Bütün imkanların bir şeyde birleşmesi ise bir kısım hikmetsizliklere de sebebiyet verebilir. Adem illet istemez. Çünkü yoktur. Kendisi yok olan bir şeyin hükmü olamaz. Onun hakkında bir hüküm verilmez. Hükmün verilmediği yerde bir sebebten bahsedilmez. İllet varlıkta, var olanda, varlığa çıkanda olur. Var olan yokluktan varlığa çıktığı için bu fiilin, bu değişikliğin bu varlığa çıkışın bir sebebi olmalıdır. Çünkü eser fiilsiz olamaz. Fiil de illetsiz (sebebsiz, hikmetsiz olamaz) olmaz.