Ebced ile cifir arasında bir fark var mı? Yoksa aynı şeyler mi?

Cifir ve ebced kelimeleri eş anlamlı değildir. Cifir, ebcedden çok daha geniştir. Bu sebeble öncelikle cifri izah etmek gerekir.

Cifir kelimesinin aslı, “İlm-i Cifir’dir” yani cifir bir ilmin adıdır. Bu ilmin diğer bir adı ise, “ilm-i esrar-ı huruf”, yani harflerin sırları ilmidir.

Normalde manalar kelime ve cümlelerle anlatılır. Bu ilim ise harflerle de bir şeyler anlatmaya yarar. Bazen harflerin rakam değerleriyle, bazen cümledeki harf mikdarıyla, bazen harfin adıyla veya bazen daha başka yollarla anlatır.

Kur’an bütün ilimlerin asıllarını içine aldığı gibi, her yönüyle manalar hazinesi olan Kur’an’ın harfleri de manalarla dolu olması hasebiyle Kur’an’da ilm-i cifir de vardır. Bunun en açık bir delili bir gün Resul-ü Ekrem (asm) ile Medine’deki Yahudi âlimleri arasında geçen şu konuşmadır:

“Bir zaman Benî-İsrail âlimlerinden bir kısmı huzur-u Peygamberîde sûrelerin başlarındaki “elif-lâm-mîm”ögibi mukattaat-ı hurufiyeyi (kesik harfleri) işittikleri vakit, hesab-ı cifrî ile dediler: "Ya Muhammed ! Senin ümmetinin müddeti azdır." Onlara mukabil dedi: "Az değil." Sair sûrelerin başlarındaki mukattaatı okudu ve ferman etti, "Daha var." Onlar sustular… Sikke-i Tasdik, 1. Şua.” (Ed-Dürrü’l Mensûr, 2-22)

Ebced ise, ilm-i cifrin bir hesap tarzıdır. Kur’an alfabesinin ebced, hevvez, hutti, kelemen, sa’fes, karaşet, sehaz, dazığ şeklindeki sıralamasına göre harflerin rakam değerleri vardır. Bu değerler itibariyle harflerin toplamından çıkan sayılara göre manalar ifade eder.

Meselâ Osmanlı âlimleri Kur’an’daki “beldetün tayyibetün” ‘güzel bir belde’ ( Sebe Suresi, 15) ayetinin harflerinin rakam değerlerini toplayarak İstanbul’un hicrî fetih tarihini bulmuşlardır. Böylelikle, âyetin ilm-i cifirle 850 sene sonra meydana gelen bir hadiseyi önceden haber verdiği anlaşılmıştır.