Sorularınızın cevabına geçmeden önce “berzah” kelimesinin lügat ve ıstılah mânâlarını açıklayacak, ardından konunun âyet ve hadîslerde nasıl ele alındığını inceleyecek, en son bu kaynaklardan elde ettiğimiz delillerle sorularınıza cevap vereceğiz.

Berzah
Öncelikle şunu ifade edelim ki; kabir âlemi ile berzah âlemi aynı manaya gelir. Sözlükte “iki şey arasındaki engel” mânasına gelen “berzah” kelimesi, eski bir coğrafî terim olarak “bir kara parçasının iki deniz arasında kalan dar kısmı (kıstak)” anlamında da kullanılmıştır.

Dinî terim olarak ise; ölümle başlayıp yeniden diriltilmeye (ba‘s) kadar sürecek ara dönem; dünya ile âhiret arasındaki âlem ve kabir hayatı karşılığında kullanılır.

Kelâm ilminde berzah terimi genellikle yukarıda işaret edilen dinî mânada alınmış ve, ölümü nasıl gerçekleşirse gerçekleşsin, her insanın mutlaka bir berzah döneminden geçeceği kabul edilmiştir.

Tasavvuf düşüncesinde berzah; akıl ve duyularla bilinebilen maddî âlem (âlem-i şehâdet, âlem-i halk), bu yollarla bilinemeyen mânevî âlem (âlem-i gayb, âlem-i emr) ve ikisi arasında köprü vazifesi gören berzah âlemi olmak üzere üç âlemin varlığı şeklinde açıklanır.¹

Kur'ân'ı Kerim'de "Berzah"

Berzah âlemi ile alakalı olarak Kur'an'da geçen bazı âyetler şöyledir:

Nihâyet onlardan (kafirlerden) birine ölüm geldiği zaman: “Rabbim! Beni geri gönder! Umulur ki ben, terk ettiğim (dünya)da sâlih bir amel işlerim” der. Hayır! Doğrusu o sâdece (boş) bir lâftır, onu söyleyen kendisidir. Artık onların önlerinde, tekrar diriltilecekleri güne kadar bir berzah (perde, engel) vardır.²

İki denizi birbirine kavuşmak üzere salıvermiştir. (Ama) aralarında bir berzah (perde,engel) vardır; birbirine karışmazlar.³

Allah'ı nasıl inkâr ediyorsunuz ki, (siz) ölüler idiniz de, size (O) hayat verdi. Sonra sizi öldürecek, sonra size (tekrar) hayat verecek, sonra da ancak O'na döndürüleceksiniz.⁴

Hadîslerde Berzah

Berzah âlemi ile alakalı olarak hadislerde geçen bazı ifadeler şöyledir:

Kab bin Malik (ra) şöyle rivayet etti:

Peygamberimiz (a.s.m.) şöyle buyurmuştur: Müminin ruhu cennet ağacında beslenen bir kuş olur. Yeniden dirilme gününde Allah onu cesedine döndürünceye kadar orada beslenir. ⁵

Ebu Said (ra) şöyle rivayet etti:

Kabir ya Cennet bahçelerinden bir bahçedir veya Cehennem çukurlarından bir çukurdur. ⁶

Ebû Hüreyre (r.a.)’den rivâyete göre şöyle demiştir:

Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Sizden biriniz veya bir ölü kabre konulunca simsiyah, mavi gözlü iki melek gelir; onlardan birine Münker, diğerine Nekîr denilir. O iki melek, ‘Bu Muhammed denilen zât hakkında ne dersin?’ diye sorar. O kimse de, dünyada söylediğini aynen tekrar ederek, ‘O, Allah’ın kulu ve Rasûlüdür. Şehâdet ederim ki Allah’tan başka gerçek ilâh yoktur; Muhammed de O’nun kulu ve elçisidir.’ der. Melekler, ‘Senin böyle söyleyeceğini biliyorduk.’ derler; sonra kabir yetmiş arşın kadar genişletilir, aydınlatılır ve, ‘Rahatça yat, uyu burada.’ denilir. Adam, ‘Bu hâli aileme haber verebilir miyim?’ deyince melekler, ‘Gelin güvey gibi rahatça uyu; nasıl gelin güveyi, ailesinden en çok sevdiği kimse uyandırırsa, öyle uyandırılacaksın.’ derler. O kişi, mahşerde diriltilinceye kadar huzurla uyur. Kabre konulan kimse münafık ise, Muhammed (s.a.v.) hakkında sorulan soruya, ‘İnsanların “peygamber” dediğini duydum; ben de öyle söyledim. Gerçek midir, değil midir, bilemiyorum.’ der. Melekler, ‘Senin böyle söyleyeceğini biliyorduk.’ derler; sonra kabre, ‘Sıkıştır onu!’ buyrulur. Kabir öyle sıkar ki kaburga kemikleri birbirine geçer; Allah da onu mahşer günü diriltilinceye kadar azap eder. ⁷

Yukarıdaki âyet ve hadislerin ifadelerinden açıkça anlaşılıyor ki berzah, dünya ile âhiret hayatı arasında, imtihanın ve sorumluluklarımızın bittiği, geri dönüşü artık mümkün olmayan, yeniden dirilmeyi beklediğimiz, dünyada yaşayanlarla ölenler arasında, bedene değil ruhumuza ait özel bir âlemdir. Şimdi sorularınızın cevabına geçelim.
1) Berzahta azap var mıdır?

Cevap için lütfen bakınız;

Kabir Azabı

2) Berzah âleminde yeme-içme var mıdır?

Bu konuyla ilgili Rabbimiz Kur’ân’da şöyle buyuruyor:

Allah yolunda öldürülenlere “ölüler” demeyin! Bil'akis (onlar) hayatdârdırlar, fakat (siz) anlayamazsınız.⁸

Bu ayetin nüzul/iniş sebebi olarak Peygamberimiz (sav) şöyle buyuruyor:

Uhud'da şehid olan kardeşleriniz var ya! Allah, onların ruhlarını yeşil kuşların içine koydu. Bunlar cennetin nehirlerine giden, cennet meyvelerinden yiyen ve Arşın gölgesine asılmış altından kandillere girip istirahat eden kuşlardır. ⁹

Ayrıca bu konu ile ilgili Kab bin Malik'ten (ra) şöyle bir rivayet var:

Peygamberimiz (a.s.m.) şöyle buyurmuştur: Müminin ruhu cennet ağacında beslenen bir kuş olur. Yeniden dirilme gününde Allah onu cesedine döndürünceye kadar orada beslenir. ¹⁰

Dikkat edilirse, gerek şehitlerin gerekse mü’minlerin berzah âlemindeki ruhları için benzer ifadeler vardır. Aklımıza şöyle bir soru gelebilir: İkisi de aynı şekilde rızıklanıyorsa, şehitlerin farkı nedir? Bediüzzaman Hazretleri Mektubat isimli eserinde bu soruya şöyle cevap veriyor:

Ehl-i kubûrun çendân ruhları bâkîdir. Fakat kendilerini ölmüş biliyorlar. Berzahta aldıkları lezzet ve saadet, şühedânın lezzetine yetişmez. Nasıl ki, iki adam bir rüyada cennet gibi bir güzel saraya girerler. Birisi rüyada olduğunu bilir. Aldığı keyif ve lezzet pek noksândır. “Ben uyansam şu lezzet kaçacak” diye düşünür. Diğeri rüyada olduğunu bilmiyor. Hakîkî lezzet ile hakîkî saadete mazhar olur. ¹¹

Yani, mü’minlerin ruhları ile şehidlerin ruhlarının aldığı lezzet arasındaki fark şuna benzer: İki insan rüyasında kendisini Cennet’te görse, onlardan birisi bunun rüya olduğunu bilirse, birazdan rüyanın biteceğini ve uyanacağını düşündüğü için aldığı lezzet son derece azalır. Diğeri ise rüyada olduğunu fark etmezse, yaşadığı lezzeti en yüksek seviyede hisseder. Rüyada olduğunu bilen kişi, öldüğünü idrak ederek berzahta yaşayan mü’minleri; rüyada olduğunu bilmeyen ise öldüğünü anlamadan, berzahta yeşil kuşlar içinde Cennet’e gidip orada rızıklanan mü’minlerin ruhunu temsil eder.

Gerek Kur’ân’da gerek Peygamberimiz’in (s.a.v.) hadislerinde açıkça ifade edildiğine göre, mü’minlerin ruhları için berzah âleminde cennet nimetlerinden istifade etmek vardır.