BİRİNCİ MEDAR: Dikkat edilse, şu kâinatın umumunda bir nizam-ı ekmel, bir intizam-ı kasdî vardır. Her cihette reşehat-ı ihtiyar ve lemaat-ı kasd görünür. Hattâ herşeyde bir nur-u kasd, her şe'nde bir ziya-yı irade, her harekette bir lem'a-i ihtiyar, her terkibde bir şu'le-i hikmet, semeratının şehadetiyle nazar-ı dikkate çarpıyor. İşte eğer saadet-i ebediye olmazsa, şu esaslı nizam, bir suret-i zaîfe-i vahiyeden ibaret kalır. Yalancı, esassız bir nizam olur. Nizam ve intizamın ruhu olan maneviyat ve revabıt ve niseb, heba olup gider. Demek nizamı nizam eden, saadet-i ebediyedir. Öyle ise nizam-ı âlem, saadet-i ebediyeye işaret ediyor. Bu pasajı izah eder misiniz?

Kainattaki mükemmel düzen ve ahenk, uyum, düzgünlük kasıtlı ve bilinçli olarak yapıldığını gösterir. Her yerde ve her şeyde en kısa, en selametli, en uygun, en geniş, en umumi yolun, şeklin, tarzın seçilmesi bir iradeyi ve kastı gösterir. Her şeyin küçük- büyük meyvelerine, sonuçlarına, ürünlerine bakıldığında her yerde bir hikmet, bir irade ve bir kasıt göze çarpıyor. Madem alemin her noktasında mükemmel sonuçlar veren bir düzen ve her yerde böyle mükemmel bir düzgünlük var. Eğer bu nizam ve intizamın devamını sonuç verecek, mahsullerini değerlendirecek, meyvelerini toplayacak bir ebedi saadet olmazsa bu alemdeki düzen ve her yerdeki düzgünlük şekilden ibaret, zayıf ve geçici bir düzen manasına gelir. Hiçbir sonuç vermeyen, mahsulünden yararlanılmayan ve bir temeli ve amacı olmayan esassız, yalancı bir düzen olur. Düzenin ve düzgünlüğün, ahengin, uyumun ruhu hükmünde olan münasebetler, ilişkiler heba olur gider. Demek nizam, ebedi saadetle nizam olabilir.

Mesela: Bir devlet kağıt üzerinde mükemmel bir düzen kuruyor. Memlekette her şeyde mükemmel bir düzgünlük var. Bütün kurumlar mükemmel bir ahenk içinde çalışacak. Her köşesindeki münasebetler tesis edilmiş. Kurulmuş. İlişkiler, sınırlar, haklar belirlenmiş. Böyle bir ülkenin insanları emeklerinin karşılıklarını sürekli alamazlarsa, korkularından emin olamazlarsa, haksızlığa uğradıklarında haklarını alamazlarsa, nesillerinin gelecekleri hakkında ciddi kaygılar taşırlarsa vs böyle bir düzen hakkında ne denir? Sadece cevabımız “ kağıt üzerinde yalancı hiçbir gerçeğe dayanmayan hayali bir düzen” deriz. Demek düzeni düzen yapan, düzgün oluşu anlamlı kılan devamlı olan saadettir. Neticedir. Emeğin karşılıklarıdır. Hakların alınmasıdır. Yoksa geçici bir göz boyama ile belli bir zaman aralığında bunu uygulayıp sonrada bütün bütün bu nizamı heba edip "ne haliniz varsa görün" manasını ifade eder gibi haklar zayi edilse, ilişkiler bozulsa, maddi- manevi insanlar zarara uğratılsa bu düzen hakkında olumlu kanaatler olabilir mi? demek nizamın sürekliliği alınacak devamlı güzel sonuçlarla anlam kazanır..