Allah ilmi muhale tecelli etmesi ne demektir? Bunu nasıl anlamalıyız? Aklımıza gelen olması imkansız şeyleri Allah bilir mi? Bu nasıl bir bilmedir?

Mümteni’, muhal, müstahil bir kelami ıstılahtır. Bu üç isimle de ifade edilmektedir. Kelam âlimlerine göre vâcip, mümkün ve müstahil olmak üzere kabul edilen üç aklî hükümden birisidir.

Muhal, yokluğu zatının gereği olan şeye denir. Muhalin varlığını düşünmek aklen mümkün değildir. Kısacası yokluğu aklen zorunludur. Muhalin özelliklerini şöyle sıralamak mümkündür:

1-Zatı daima yokluğunu gerektirir.

2-Kendisine asla vücud ârız olmaz.

3-Varlığı aklen mümkün değildir.

Muhal, zarurî ve nazarî olmak üzere ikiye ayrılır. 2 sayısının 5’ten büyük olması, zıtların içtima etmesi zarurî olarak muhaldir. Yüce Allah’ın (cc) bir ortağının bulunması nazarî olarak muhaldir.

Allah’ın ilmi muhali de bilir. Ancak muhali bilmek ona varlık kazandırmaz. Muhalin bilinmesi demek onun imkansızlığını, imkansızlığının delillerini, bu imkansızlığın manalarını ve hikmetlerini bilmesi demektir. Örneğin, bir şeyin hem var hem de aynı anda yok olması ya da bir üçgenin dört kenarlı olması gibi şeyler, mantıksal olarak imkansızdır.

Ancak Allah’ın ilmi, bu tür mantıksal imkansızlıkları da kapsar. Yani Allah, bir şeyin hem var olup hem de yok olamayacağını, bir üçgenin dört kenarlı olamayacağını da bilir. Bu, O'nun ilminin mükemmelliğini ve her şeyi kuşattığını ifade eder. İmkansız olanın gerçekleşmeyeceğini bilmek de ilmin bir parçasıdır. Allah, mümkün olanı da, imkansız olanı da eksiksiz şekilde bilir; bu, Yüce Rabbimizin sonsuz ilminin bir yansımasıdır.

Örneğin soruda da belirttiğiniz gibi insanın veyahut herhangi bir varlığın ilah olması mümkün değildir. Allah’ın ezeli ilmi bu imkansızlığı bilir, imkansızlığın inceliklerini ihata eder. Buna Allah’ın ilminin muhale teallük etmesi denir.